Marek Słoń
Data ostatniej aktualizacji 23.11.2015
Niniejsza edycja zawiera prezentację rejestrów poborowych województwa poznańskiego z drugiej połowy XVI w. w postaci mapy, arkuszy kalkulacyjnych i skanów rękopisów. Powstała w ramach przygotowania wielkopolskiego tomu serii „Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI w.”, stanowi zarazem przygotowanie tej publikacji i jej rozwinięcie, ale w przeciwieństwie do niej nie jest opracowaniem, lecz wydawnictwem źródłowym. Przyjęta metoda wydawnicza jest taka sama, jak w odniesieniu do rejestrów poborowych województwa kaliskiego, opublikowanych na tej samej witrynie. Również wprowadzenie do obu edycji jest wspólne. Jedynie spis poborców, zawarty we wstępie źródłoznawczy, podaje wiadomości odnoszące się do danego województwa.
Jest to edycja krytyczna: przypisanie poszczególnych zapisek odpowiednim kolumnom tabeli i punktom w przestrzeni porządkuje treść źródła i zawiera elementy jego interpretacji; stanowi odpowiednik tradycyjnych przypisów rzeczowych i indeksów. Trzeba jednak zaznaczyć, że prezentowane dane oddają treść źródła, a nie – jak to jest w przypadku większości map, również tych zawartych w kolejnych tomach Atlasu historycznego Polski – wynik analizy historycznej. Wartości widoczne w tabelach i na mapach mówią o tym, że był taki zapis w rękopisie, że odnotowano taką wpłatę, np. że w danym roku zapłacono podatek z tylu łanów kmiecych, a nie, że wieś liczyła tyle łanów. Korzystaniu z tych materiałów powinna towarzyszyć lektura wstępów do poszczególnych rejestrów.
Niniejsza publikacja udostępnia źródła na kilku poziomach. Pierwszym jest sama mapa na witrynie internetowej, a jej uzupełnieniem są dane tabelaryczne, które można przy pomocy aplikacji przeszukać i wyświetlić wybierając daną osadę. Całą informację stanowiącą właściwy przekaz tych rejestrów – czyli dane pozwalające zidentyfikować miejscowość, osobę właściciela względnie płatnika, opodatkowane dobra, ich liczbę lub ilość oraz uiszczone kwoty – zamieszczamy w arkuszach kalkulacyjnych. Mogą one być odczytywane jako proste zestawienia tabelaryczne, ale także, dzięki identyfikatorom miejscowości i tabelom relacyjnym, jako bazy danych, w tym również przestrzenne. Te funkcjonalności są dostępne poprzez pobranie plików źródłowych ze strony i ich edycję w odpowiednim oprogramowaniu. Zarówno z samej aplikacji jak z pobranych tabel jest możliwy dostęp do ostatniego, najpełniejszego poziomu: podobizny rękopisu. W ten sposób użytkownik może sprawdzić nie tylko pisownię nazw pospolitych, ale nawet kształt liter i układ zapisu na stronie. Staramy się w ten sposób połączyć dwa pryncypia sztuki edytorskiej, zwykle trudne do połączenia przy edycji papierowej: jak najłatwiejszy dostęp do danych, ich tłumaczenia, wstępna interpretacja i możliwość przeszukiwania oraz jak najwierniejsze oddanie oryginału. Należy też zaznaczyć, że istotę przekazu źródłowego dostrzegamy w rejestracji wpłat: w związku z tym w kolumnach liczbowych umieszczane są tylko dane oddające stan wpłat, nie ma natomiast elementów wzmiankowanych jako zwolnione od podatku, np. łany puste w latach, gdy nie były one opodatkowane.
Ustalając szczegółowe zasady edycji staramy się wyważyć między potrzebą ich ujednolicenia a pozostawieniem niezbędnego zakresu swobody poszczególnych autorów edycji i koniecznością uwzględnienia istotnych różnic między powiatami i rejestrami z różnych lat. Jest to proces, który wciąż trwa. Np. część kolumn jest obowiązkowa – są to m.in. wszystkie te, które można wyświetlić bezpośrednio w tej aplikacji – dobór pozostałych pozostaje natomiast do decyzji wydawcy danego zabytku. Znaczenie danych w poszczególnych kolumnach jest wspólne dla wszystkich, odejście od nich dopuszczamy w wyjątkowych przypadkach i jest wyraźnie zaznaczane we wstępie do danego rejestru. W znacznej mierze autorską kolumną są „uwagi”. Znaczną swobodę pozostawiamy także w odniesieniu do wstępu do konkretnej edycji.
Rejestry poborowe województwa poznańskiego w XVI w. autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.