Michał Gochna i zespół

Data ostatniej aktualizacji 23.11.2015

---

Niniejsza instrukcja jest wynikiem prac nad rejestrami woj. kaliskiego. Niektóre rozwiązania zostały przyjęte dopiero na końcowym etapie pracy i nie mogły być zastosowane wstecz do wcześniej opracowanych spisów: dotyczy to przede wszystkim kolumny parafia i charakter osady. Pozostałe odstępstwa od wyłożonych tu zasad są odnotowywane we wstępach do konkretnych rejestrów.

Załącznik do tej instrukcji stanowi plik arkusza kalkulacyjnego. Zawiera po pierwsze nazwy kolumn w języku polskim, angielskim i niemieckim oraz ich podstawowe cechy, po drugie przedstawia sposób przeliczania danych zawartych w rejestrach na liczbę mieszkańców.

Słowniczek

Autor edycji (wydawca) – osoba opracowująca źródło na potrzeby edycji

Autor rejestru – poborca i jego kancelaria

Dział – część wsi, z której pobrano podatek. Jej właściciel może być odnotowany lub nie. Jednemu działowi w rejestrze odpowiada jeden wiersz w edycji, oznaczony własnym numerem zapiski w kolumnie „Numer zapiski”

Edycja rejestru – opracowanie dokumentu źródłowego obejmujące jego wpisanie, skolacjonowanie, rozpisanie wg. poniższych uwag i opatrzenie wstępem

Kategoria podatkowa – jednostka podatkowa wyszczególniona w uniwersale, obłożona konkretną stawką podatku. W rejestrach podawane są, w różnych wariantach, liczby występowania danej kategorii w poszczególnej osadzie, stawka podatkowa naznaczona uniwersałem bądź suma podatku zebranego ze wszystkich jednostek danej kategorii. Kategorie podzielić można na trzy główne grupy. Pierwszą z nich stanowią kategorie odnoszące się do areału uprawnego, takie jak łan kmiecy, sołtysi, folwarczny lub pusty. Do drugiej zaliczyć można wszelkiego rodzaju obiekty gospodarcze: karczmy, młyny, wiatraki i inne. W skład trzeciej grupy wchodzą kategorie zawodowe i społeczne takie jak rzemieślnicy, zagrodnicy, komornicy, rataje i inne

Mapa edycji – mapa dostępna na portalu „Atlas źródeł i materiałów do dziejów dawnej Polski”, służąca do wizualizacji przestrzennej rejestrów poborowych

Rejestr (poborowy) – wykaz wpłat nadzwyczajnego podatku zwanego poborem, zapisany w postaci rękopisu

Spis – część rejestru odnosząca się do jednej bądź kilku powiązanych ze sobą kategorii podatkowych. (przykład: spis Żydów, łanów folwarcznych, szosu i podatku z miast i in.)

Tabela zbiorcza – tabela zawierająca informacje o osadzie ustalone dla drugiej połowy XVI w. w oparciu o objęte edycją rejestry poborowe

Tabela źródłowa – tabela, w której wpisywany jest rejestr poborowy. Jednemu rejestrowi odpowiada jedna tabela

Rozdział I. Tabela źródłowa

Część I. Kolumny w tabeli źródłowej

Kolumny w tabeli źródłowej można podzielić na:

Kolumny techniczne – zawierają informacje służące do identyfikacji danej zapiski lub przetworzoną informację z kolumn źródłowych, ułatwiającą użytkownikowi analizę danych; pełnią rolę zbliżoną do przypisów w edycji źródłowej. Mogę się w nich znaleźć elementy danych źródłowych, które nie są powtórzone w kolumnach źródłowych.

Kolumny źródłowe – zawierają uporządkowaną i częściowo przetworzoną treść rękopisu (np. liczby arabskie zamiast rzymskich lub zapisu słownego, liczba w tabeli zamiast liczby obok opisu, rozwinięcie skrótów); stanowią odpowiednik tekstu źródłowego. Nie powinno tu być informacji, która pochodzi od wydawcy, a nie była bezpośrednio lub pośrednio obecna w źródle.

lub na:

Kolumny liczbowe – zawierają wyłącznie liczby (cyfry, przecinek) lub puste komórki

Kolumny tekstowe – mogą zawierać tekst i liczby.

Kolumny techniczne

01. Identyfikator

Skrót nazwy kolumny: id_osady

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): identyfikator osady, ID of settlement, Siedlungs ID

W kolumnie tej wpisywany jest identyfikator miejscowości. Każda jednostka osadnicza jest w edycji obiektem w bazie danych i musi mieć swój niepowtarzalny identyfikator. Dzięki niemu w różnego rodzaju tabelach, listach i na mapie mogą być zestawiane informacje dotyczące tej samej miejscowości.
Unikatowy identyfikator składa się z:

• Szesnastowiecznej, bądź zbliżonej do takiej, nazwy osady, zaczynającej się dużą literą i bez polskich znaków. Jeśli znana jest nazwa osady przyjęta przez odpowiedni zespół Słownika Historyczno-Geograficznego dla danego terytorium, to należy używać nazwy słownikowej.
• Skrótu nazwy województwa, składającego się z trzech pierwszych spółgłosek tej nazwy, bądź innych trzech liter dobranych w taki sposób, aby można było jak najszybciej zorientować się o które województwo chodzi. (przykład: Nakiel_nkl_kls)
• Jeśli w danym powiecie występują dwie miejscowości o tej samej nazwie, to ich identyfikatory zawierać powinny skrót nazwy parafii odpowiedniej dla danej miejscowości. (przykład: Smiardowo_krj_nkl_kls)
• Jeśli w danym powiecie występują dwie miejscowości o tej samej nazwie i należą do tej samej parafii, a posiadają różny charakter własności, to, zamiast dodawać skrót nazwy parafii, należy dodać pierwszą literę oznaczającą własność (k – królewska, s – szlachecka, d – duchowna, m – miejska; wraz z własnością mieszaną). (przykład: Raclawice_k_prs_krk; Raclawice_ds_prs_krk)
• Jeśli w danym powiecie występują dwie miejscowości o tej samej nazwie i należą do dwóch różnych parafii, mających tą samą nazwę, to należy dodać skrót nazwy dekanatu, o ile są to różne dekanaty. (przykład: Koscielec_kos_wtw_prs_krk; Koscielec_kos_nwg_prs_krk)
• Poszczególne elementy oddzielne są od siebie podkreślnikiem ( _ ). Nie należy używać spacji ani innych znaków nieliterowych.

02. Nazwa szesnastowieczna

Skrót nazwy kolumny: nazwa_16w

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): nazwa szesnastowieczna, 16th c. name, Ortsname in 16. Jahrhundert

W kolumnie tej wpisywana jest ustalona przez autorów edycji nazwa szesnastowieczna miejscowości. Nazwa ustalona jest w oparciu o wszystkie rejestry poborowe będące przedmiotem edycji i pozostałe źródła. Jest tożsama z kolumną o tej samej nazwie w tabli zbiorczej.

03. Rok

Skrót nazwy kolumny: rok

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): rok, year, Jahr

W tej kolumnie wpisywany jest rok ogłoszenia poboru podatku, podany zazwyczaj w rękopisie na karcie tytułowej danego rejestru.

Jeśli data powstania rejestru jest nieznana, autor edycji powinien przeprowadzić badania w celu jej ustalenia. Wszelkie uwagi i wątpliwości w tej mierze należy zawrzeć we wstępie do edycji danego rejestru.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się innych znaków niż liczby.

04. Data

Skrót nazwy kolumny: data

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): data, date, Datum

W kolumnie tej wpisywana jest data zainkasowania opłaty. Informacja taka znajduje się jedynie w części rejestrów poborowych, wobec czego kolumna ta występuje opcjonalnie.

Wpis należy przetłumaczyć i zmodernizować wg obecnych zasad języka polskiego oraz wpisać w kolejności: rok, miesiąc, dzień. (przykład: 1566.01.24) W przypadku, gdy data roczna nie jest podana, ale można się jej domyślić z kontekstu, należy rok wpisać w nawiasie kwadratowym. (przykład: [1566.]12.23)

05. Data – forma źródłowa

Skrót nazwy kolumny: data_zrd

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): data – forma źródłowa, day – source infromation, Datum Quellenform

W kolumnie tej wpisywane są niestandardowe sposoby zapisywania daty zainkasowania opłaty.

Daty zapisywane wg kalendarza liturgicznego należy rozwiązać i umieścić w kolumnie „Data”.

06. Sygnatura

Skrót nazwy kolumny: sygn

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): sygnatura, signature, Quelle

W kolumnie tej wpisywana jest sygnatura jednostki archiwalnej, z której pochodzi wpis. Składa się ona z następujących elementów:

• skrót zespołu archiwalnego – w wypadku rejestrów poborowych jest to ASK-Archiwum Skarbu Koronnego.
• cyfra rzymska – oznacza numer działu danego zespołu.
• cyfra arabska – oznacza numer tomu. (przykład: ASK I 12)

07. Strona

Skrót nazwy kolumny: str

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): strona, page, Seite

W kolumnie tej wpisywany jest numer strony, z której pochodzi dana zapiska. W przypadku, gdy zapiska kończy się na następnej stronie, tu podajemy tylko tę, na której się zaczęła.

W przypadku foliacji rękopisu dla stron verso dodajemy literę „v” bezpośrednio po liczbie oznaczającej kartę (bez spacji). Nie należy dodawać litery „r” na oznaczenie strony recto (nazwy skanów na serwerze posiadają tylko „v”, co jest istotne przy dodawaniu hiperłącza).

08. Link do skanu

Skrót nazwy kolumny: link_do_skanu

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): link do skanu, link to scan, link zu scan.

Kolumna ta zwiera hiperłącze do skanu rękopisu umieszczonego na serwerze i zawierającego konkretną zapiskę.

09. Numer zapiski

Skrót nazwy kolumny: nr_not

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): numer zapiski, number of notice, Notiznr.

W kolumnie tej wpisywany jest numer porządkowy kolejnych zapisek w źródle. Jest to numer nadany przez autora edycji i nie posiada swojego liczbowego odpowiednika w źródle.

Jako jedną zapiskę rozumie się odnotowany zapis poboru podatku z jednej miejscowości. Jeśli w miejscowości występuje kilka działów, to każdemu działowi odpowiada jeden zapis w edycji, posiadający odrębny numer.

Numer ten jest zamieszczany przede wszystkim w celu umożliwienia użytkownikowi edycji powrót do źródłowej kolejności zapisek po sortowaniu rekordów. W razie zmian technicznych (np. osobny wiersz dla sumy podatku z całej wsi, uwzględnienie lub nie pustych wpisów, wzmianki o siedzibie parafii poza powiatem) ta numeracja może się zmienić i nie należy cytować źródła według tego numeru.

Jeśli zapis źródłowy danej miejscowości zawiera dwie sumy, to należy rozważyć, czy takiego zapisu nie podzielić w edycji na dwa wiersze, po jednym dla kategorii podatkowych przyporządkowanych do jednej sumy. Jeśli w miejscowości powtarzane są kategorie podatkowe (np. występuje dwa albo więcej razy „mansus cmethonalis”, „hortulani” i in.”) sugerujące na występowanie dwóch działów w danej miejscowości, to należy pozostawić jeden zapis z zaznaczeniem w kolumnie „Varia”, że w danej miejscowości występuje najprawdopodobniej X działów.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się innych znaków niż liczby.

10. Parafia źródłowa

Skrót nazwy kolumny: parafia

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): parafia źródłowa, source parish, Quellenpfarrei

W kolumnie tej wpisywana jest nazwa parafii, do której należała dana miejscowość wg. rejestrów poborowych. Oznacza to, że nie odnotowujemy w tym miejscu różnicy między tą informacją, a stanem faktycznym stwierdzonym na podstawie innych źródeł.

W edycji rejestrów z woj. kaliskiego nazwa parafii jest tożsama z szesnastowieczną nazwą miejscowości parafialnej; w przypadku woj. poznańskiego odstępujemy od tej zasady i podajemy tu formę źródłową.

11. Varia

Skrót nazwy kolumny: varia

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): varia, varia, varia

W kolumnie tej wpisywane są informacje źródłowe, które nie zostały umieszczone w żadnej z poprzednich kolumn, jak również dopiski autora edycji. Poszczególne elementy oddzielamy średnikiem.

Dopiski autora edycji umieszcza się w nawiasach kwadratowych.

W przypadku komorników należy w kolumnie „Varia” wpisywać płeć żeńską, jeśli taka została odnotowana w źródle.

Nieoczywiste skróty należy rozwijać w nawiasie kwadratowym. W przypadku wyrazów znanych i przy posiadaniu pewności co do zapisu danego słowa, opuszcza się nawias kwadratowym [olm. – olim; vid. – vidua]. Wyjątek stanowią denary, grosze i floreny, które z reguły należy zapisywać skrótowo „den.” „gr.” i „fl.” nawet jeśli w źródle są w postaci rozwiniętej. Jeżeli forma rozwinięta była istotna dla odczytu treści zapiski, można ją zostawić.

W kolumnie tej wpisuje się także szos w jednostkach innych niż floren i grosz, przeliczając go również na floreny i grosze w odpowiednich kolumnach.

Kolumny źródłowe

12. Źródłowy charakter osady

Skrót nazwy kolumny: char_osady

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): źródłowy charakter osady, source type of settlement, Charakter des Ortes

W edycji rejestrów z woj. kaliskiego charakter osady był wpisywany w formie znormalizowanej.; w przypadku woj. poznańskiego odstępujemy od tej zasady i podajemy tu formę źródłową.

Jeżeli charakter osady nie został sprecyzowany, zazwyczaj można się w niej dopatrywać wsi. Taki domysł wpisujemy, ale w nawiasach kwadratowych.

13. Nazwa źródłowa

Skrót nazwy kolumny: nazw_zrd

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): nazwa źródłowa, source name, Quellenname

W kolumnie tej wpisywana jest nazwa źródłowa miejscowości, jaka została umieszczona w danym rejestrze poborowym.

Nie odnotowuje się w tym miejscu różnicy między nazwą ze źródła a ustaloną nazwą szesnastowieczną osady. Normalizujemy pisownię jedynie poprzez użycie wielkiej lub małej litery.

Wpisuje się samą nazwę miejscowości. Informacje dodatkowe (deserta, praedium) wpisywać należy w kolumnie „Charakter osady” lub „Varia”.

W nazwach miejscowości określonych jako alia/druga należy dodać nazwę właściwą w nawiasie kwadratowym. (przykład: [Brzeskorzystew] Alia minor)

14. Właściciel forma źródłowa

Skrót nazwy kolumny: wlasciciel

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): właściciel, owner, Besitzer

W kolumnie tej wpisywane są osoby lub instytucje figurujące w rejestrze jako właściciele, bądź osoby płacące podatek (nie zawsze osoba płacąca podatek była właścicielem danej osady lub jej działu).

Podawana jest oryginalna pisownia imienia i nazwiska oraz dodatkowe adnotacje odnoszące się do tej osoby. Wpisywać należy wówczas cały zapis dotyczący właściciela a nie tylko tę osobę, która występuje w roli właściciela.

Skróty imion, nazwisk, pełnionych urzędów i innych słów rozwija się: w przypadkach oczywistych bez oznaczania tego faktu, natomiast tam, gdzie mogłoby to budzić wątpliwości – w nawiasie kwadratowym.

Jeżeli w rejestrze jest samo imię lub skrócona forma nazwiska, a informację tę można z dużym prawdopodobieństwem uzupełnić na podstawie innego działu danej wsi lub innych rejestrów. Można to zrobić ujmując w nawias kwadratowy zapis nieobecny w rękopisie.

Należy zachować formę gramatyczną źródła oraz odnotować tytulaturę.

15. Osoby

Skrót nazwy kolumny: osoby

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): osoby, persons, Personen

W kolumnie tej wpisywane są imiona i nazwiska osób wzmiankowanych w kolumnie „właściciel”. Ich pisownia jest jednak zmodernizowana.

Kolumna pełni funkcję indeksu osobowego.

Imiona właścicieli zapisuje się w mianowniku, w formie poprawnej w dzisiejszej polszczyźnie. W przypadku imion pisanych po łacinie należy je przetłumaczyć. W przypadku kilku osób o tym samym nazwisku należy przy każdej podać pełne imię i nazwisko, np. Maciej Tarnowski, Jan Tarnowski, a nie Maciej i Jan Tarnowski/Tarnowscy.

Identyfikacji podlegają także osoby, które zostały wymienione nie z nazwiska, lecz z urzędu. Należy wówczas wpisać imię i nazwisko danej osoby bez podawania nazwy urzędu.

Identyfikację osób i pisowni nazwisk należy przeprowadzić wykorzystując inne źródła, w tym pozostałe rejestry poborowe, księgi sądowe, wizytacje, materiały zawarte np. w Tekach Dworzaczka i przede wszystkim spisy urzędników.

W przypadku niemożności zidentyfikowania właściciela i wpisania odpowiedniego imienia i nazwiska, należy pozostawić pustą komórkę.

Wszystkie dane w tej kolumnie są sprawdzane przez dra hab. Krzysztofa Chłapowskiego.

16. Rodziny

Skrót nazwy kolumny: rodziny

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): nazwiska, families, Familiennamen

W kolumnie tej wpisywane jest nazwisko właściciela w mianowniku liczby pojedynczej rodzaju męskiego niezależnie od formy zapisu nazwiska w źródle, np. nie [Anna] Rolina, lecz Rola, nie Czarnkowska, lecz Czarnkowski.

Ta kolumna służy identyfikacji rodzin.

W przypadku niemożności zidentyfikowania właściciela i wpisania odpowiedniego nazwiska, należy pozostawić pustą komórkę.

Wszystkie dane w tej kolumnie są sprawdzane przez dra hab. Krzysztofa Chłapowskiego.

17. Obiekty

Skrót nazwy kolumny: obiekty

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): objekty, objects, Objekte

W kolumnie tej wpisywane są informacje o wszystkich obiektach gospodarczych odnotowanych w rejestrze poborowym w danej miejscowości, niezależnie od ich rozpisania liczbowego w dalszych kolumnach.

Obiekty zniszczone, od których nie pobrano podatku, wpisywać należy tylko do kolumny „Varia”.

Źródłowe nazwy obiektów tłumaczy się i modernizuje oraz podaje liczbę obiektów. (przykład: 2 karczmy; 2 wiatraki)

Jako obiekty traktowane są również wyszynk i garnce gorzałczane.

Poszczególne obiekty wpisane w tej kolumnie oddziela się od siebie średnikiem. (przykład: 2 koła korzeczne; stępa; kuźnica: 3 koła)

W przypadku obiektów posiadających koła stosuje się zapis: „liczba i nazwa obiektu: X kół”. (przykład: 3 młyny walne: 6 kół)

Jeśli znana jest jest liczba kół młyńskich, a nieznana liczba samych młynów, podaje się tylko liczbę kół. (przykład: 2 koła walne; 1 koło dziedziczne)

W przypadku wyszynku, którego jednostka używana w źródle jest nieznana, stosuje się zapis „wyszynk: liczba”. (przykład: wyszynk: 12)

Nie podajemy liczebnika 1 oprócz kół. (przykład: 1 koło, ale młyn korzeczny, garniec gorzałczany; nie: 1 młyn korzeczny, 1 garniec gorzałczany)

W przypadku gdy w danej osadzie odnotowano jedynie łany karczemne („agris tabernalis/tabernatoris”) a nie odnotowano bezpośrednio samej karczmy, dodaje się słowo „karczma” w nawiasie kwadratowym, jako wskazanie na prawdopodobne występowanie takiego obiektu w miejscowości [karczma]. Jeśli zaś w źródle znalazły się informacje dające podstawy do określenia ich ilości (np. wspomniani są dwaj karczmarze) to w nawiasach kwadratowych umieszczać należy odpowiednią liczbę, wpisując ją również w kolumnie „Karczma”, a w kolumnie „Varia” zacytować sformułowanie źródłowe.

Obiekty należy tłumaczyć zgodnie z tabelą:

Nazwa źródłowa	Nazwa ujednolicona
korzecznik / rota korzeczne	młyn korzeczny / koło korzeczne
walnik / rota walne	młyn walny / koło walne
molendinum annualis / rota annualis	młyn doroczny / koło doroczne
młyn dziedziczny / koło dziedziczne	molendinum haereditaris / rota haereditaria
taberna haereditaria	karczma dziedziczna
taberna manualis/annualis	karczma doroczna
molendinum ventile	wiatrak
molendinum ventile haereditaris	wiatrak dziedziczny
molendinum ventile annualis	wiatrak doroczny
folusz	folusz
stępa	stępa
piła	piła
officina mineraria	kuźnica
ollis cremati	garnce gorzałczane
propinatio cremati	wyszynk
piec	piec

18. Wyszynk – grosze

Skrót nazwy kolumny: wyszynk_gr

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): wyszynk grosze, propinatio in grossi

W kolumnie tej wpisywany jest kwota podatku od wyszynku, przeliczona na grosze.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się innych znaków niż liczby.

W rejestrach poborowych odnotowywano te płatności w sposób bardzo niekonsekwentny. Pisarze używają naprzemiennie określeń od szynku/od szynkowania/ab propinatione/od szynkarki/ab propinatrice, choć uniwersał nie stosuje żadnych rozróżnień w tej materii i niezależnie od sformułowania płacono taką samą stawkę.

Nie wpisujemy szynkarek i szynkarzy do listy rzemieślników i nie uwzględniamy ich w liczbie rzemieślników.

19. Wyszynk – opis

Skrót nazwy kolumny: wyszynk_opis

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): wyszynk opis, propinatio – description

W kolumnie tej umieszcza się komentarz dotyczący wyszynku. Należy podać odpowiednio takie elementy jak:

• ilość stawek
• liczbę szynkarek/szynkarzy
• inny sposób odnotowania wyszynku

20. Karczma

Skrót nazwy kolumny: taberna

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): karczma, tavern, Taverne

W kolumnie tej wpisywana jest liczba karczem odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

21. Karczma dziedziczna

Skrót nazwy kolumny: tbr_hrd

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): karczma dziedziczna, hereditary tavern, Erbtaverne

W kolumnie tej wpisywana jest liczba karczem dziedzicznych odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

22. Karczma doroczna

Skrót nazwy kolumny: tbr_man

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): karczma doroczna, rental tavern, Pachttaverne

W kolumnie tej wpisywana jest liczba karczem dorocznych odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

Pojęcie karczmy dorocznej, wzięte z uniwersałów poborowych z drugiej połowy XVI w., dotyczy karczem odnotowanych w rejestrach jako „annualis” („dorocznych”) i „manualis” („ręcznych”). (patrz tabela wyżej)

23. Koło walne

Skrót nazwy kolumny: k_walne

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): koło walne, undershot wheel, Unterschlächtiges Mühlenrad

W kolumnie tej wpisywana jest liczba kół młyńskich walnych (podsiębiernych) odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

Jeżeli w rejestrze określony jest zarówno rodzaj młyna (walny / korzeczny), jak jego własność (dziedziczny / doroczny), w kolumnach liczbowych odnotowujemy tylko własność, a informacja o rodzaju budowli znajdzie się w kolumnie „obiekty”.

24. Koło korzeczne

Skrót nazwy kolumny: k_korz

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): koło korzeczne, overshot wheel, Oberschlächtiges Mühlenrad

W kolumnie tej wpisywana jest liczba kół młyńskich korzecznych (nadsiębiernych) odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

Jeżeli w rejestrze określony jest zarówno rodzaj młyna (walny / korzeczny), jak jego własność (dziedziczny / doroczny), w kolumnach liczbowych odnotowujemy tylko własność, a informacja o rodzaju budowli znajdzie się w kolumnie „obiekty”.

25. Koło dziedziczne

Skrót nazwy kolumny: rota_hrd

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): koło dziedziczne, hereditary wheel, Erbmühlenrad

W kolumnie tej wpisywana jest liczba kół młyńskich dziedzicznych odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

Jeżeli w rejestrze określony jest zarówno rodzaj młyna (walny / korzeczny), jak jego własność (dziedziczny / doroczny), w kolumnach liczbowych odnotowujemy tylko własność, a informacja o rodzaju budowli znajdzie się w kolumnie „obiekty”.

26. Koło doroczne

Skrót nazwy kolumny: rota_ann

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): koło doroczne, rental wheel, Pachtmühlenrad

W kolumnie tej wpisywana jest liczba kół młyńskich dorocznych odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

Jeżeli w rejestrze określony jest zarówno rodzaj młyna (walny / korzeczny), jak jego własność (dziedziczny / doroczny), w kolumnach liczbowych odnotowujemy tylko własność, a informacja o rodzaju budowli znajdzie się w kolumnie „obiekty”.

27. Wiatrak

Skrót nazwy kolumny: wiatrak

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): wiatrak, windmill, Windmühle

W kolumnie tej wpisywana jest liczba wiatraków wszystkich typów odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

28. Wiatrak dziedziczny

Skrót nazwy kolumny: wtr_hrd

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): wiatrak dziedziczny, hereditary windmill, Erbwindmühle

W kolumnie tej wpisywana jest liczba wiatraków dziedzicznych odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

29. Wiatrak doroczny

Skrót nazwy kolumny: wtr_ann

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): wiatrak doroczny, rental windmill, Pachtwindmühle

W kolumnie tej wpisywana jest liczba wiatraków dorocznych odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

30. Liczba innych kół

Skrót nazwy kolumny: k_inne_lb

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): liczba innych kół, number of other wheels, andere Mühlenräder – Zahl

W kolumnie tej wpisywana jest liczba kół innych typów niż koła posiadające w edycji odrębne kolumny.

Do innych kół niż młyńskie zaliczyć można koła w: foluszu, kużnicy, pile, stępie i innych obiektach. Wpisuje się tu również koła nieokreślone.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

31. Rodzaj innych kół

Skrót nazwy kolumny: k_inne_kom

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): rodzaj innych kół, type of other wheels, andere Mühlenräder – Art

W kolumnie tej wpisywany jest rodzaj innych kół, których liczba podana została w kolumnie „Liczba innych kół”.

Jeżeli w zapisce jest więcej niż jeden nietypowy rodzaj kół, tu podajemy te rodzaje oddzielone przecinkiem, a w kolumnie varia pełen zapis źródłowy.

32. Garnce gorzałczane

Skrót nazwy kolumny: garnce_gorz

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): garnce gorzałczane, cauldron sauce, Bottiche von Vodka

W kolumnie tej wpisywana jest liczba garnców gorzałczanych odnotowanych w rejestrze poborowym w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

33. Łany kmiece

Skrót nazwy kolumny: lany_kmc

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): łany kmiece, pesants’ mansi, Bauernhufen

W kolumnie tej wpisywana jest liczba łanów kmiecych (mansus cmethonalis, possesionalis) odnotowanych w rejestrze, z których pobrano podatek.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

Łany kmiece były obciążone tą samą stawką, co sołtysie, i z tego względu podawano czasem jedynie łączną ich sumę (possessionatis cum scultetialibus). W takim przypadku podawana jest w kolumnie „Łany sołtysie” liczba 1, dla zaznaczenia samej obecności łanów sołtysich, natomiast w kolumnie „Łany kmiece” pojawia się liczba o 1 mniejsza niż ta łączna z rękopisu.

34. Łany puste

Skrót nazwy kolumny: lany_pust

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): łany puste, mansi deserti, Wüstliegende Hufen

W kolumnie tej wpisywana jest liczba łanów pustych (mansus desertus) odnotowanych w rejestrze, z których pobrano podatek.

Jeśli łany puste nie były w danych roku opodatkowane, a występują w rejestrze, wówczas informacja o nich wpisywana jest w kolumnie „Varia”.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

35. Łany szlachty zagrodowej

Skrót nazwy kolumny: aratura_sua

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): łany szlachty zagrodowej, aratura sua, Vorwerkhufen

W kolumnie tej wpisywana jest liczba łanów folwarcznych uprawianych przez szlachtę, określanych terminami aratura sua i mansi prediales.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

36. Łany sołtysie

Skrót nazwy kolumny: lany_solt

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): łany sołtycie, mansi scultetiales, Schulzhufen

W kolumnie tej wpisywana jest odnotowana w rejestrze liczba łanów sołtysich (mansus scultetialis).

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

Łany sołtysie były obciążone tą samą stawką, co kmiece, i z tego względu podawano czasem jedynie łączną ich sumę. W takim przypadku podawana jest w tej kolumnie liczba 1, dla zaznaczenia samej obecności łanów sołtysich, natomiast w kolumnie „łany kmiece” pojawia się liczba o 1 mniejsza niż ta łączna z rękopisu.

37. Liczba innych łanów

Skrót nazwy kolumny: inne_lany_lb

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): liczba innych łanów, number of other mansi, andere Hufen – Zahl

W kolumnie tej wpisywana jest liczba łanów innych niż kmiece, puste, sołtysie lub aratura sua. Mogą to być łany wójtowskie, miejskie, karczemne, rzemieślnicze i in.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

Jeżeli brak jest w źródle bezpośredniej informacji o liczbie łanów innych, należy ją oszacować na podstawie zapłaconego podatku.

38. Rodzaj innych łanów

Skrót nazwy kolumny: inne_lany_kom

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): rodzaj innych łanów, type of other mansi, andere Hufen – Art

W kolumnie tej wpisywana jest nazwa łanów innych, których liczba wpisana została do kolumny „Liczba innych łanów”.

Wpisywaną nazwę należy przetłumaczyć na język polski i podawać w pierwszej osobie liczby mnogiej.

Najczęściej występujące nazwy łanów innych:

Nazwa łacińska	Nazwa polska
mansi advocatiales	łany wójtowskie
m. tabernales/tabernatoris	ł. karczemne
m. oppidis/oppidanorum	ł. miejskie
m. ecclesiastici	poświętne

39. Suma łanów

Skrót nazwy kolumny: lany_suma

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): suma łanów, total number of lans, Gesamtzahl der Hufen

W kolumnie tej wpisywana jest suma wszystkich łanów wpisanych do poprzednich kolumn.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

40. Owce

Skrót nazwy kolumny: owce

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): owce, sheps, Schaffe

W kolumnie tej wpisywana jest liczba owiec odnotowanych w rejestrze w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

41. Rybacy

Skrót nazwy kolumny: rybacy

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): rybacy, fishers, Fischer

W kolumnie tej wpisywana jest liczba rybaków odnotowanych w rejestrze w danej osadzie.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

42. Liczba rzemieślników

Skrót nazwy kolumny: rzem_lb

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): liczba rzemieślników, number of artisans, Anzahl der Handwerker

W kolumnie tej wpisywana jest ogólna liczba rzemieślników, o określonym zawodzie lub nie. Wpisywane są również przekupki i przekupnie, nie uwzględniamy natomiast szynkarzy i szynkarek (patrz kolumna „Wyszynk”).

Wpisywać należy tylko tych rzemieślników, od których pobrano podatek.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

43. Lista zawodów

Skrót nazwy kolumny: rzem_lista

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): lista zawodów, list of profesions, Liste der Handwerke

W kolumnie tej wpisywane są nazwy zawodów rzemieślników, o ile zostały określone w rejestrze, wraz z ich liczbą.

Brak nazw w tej kolumnie oznacza, że w źródle widnieje ogólna liczba rzemieślników występujących w danej osadzie (artifices, artifices diversis).

Nazwy zawodów tłumaczy się na język polski i wpisuje w postaci zmodernizowanej.

44. Czeladnicy

Skrót nazwy kolumny: czeladnicy

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): czeladnicy, journeymen, Gesellen

W kolumnie tej wpisywana jest liczba odnotowanych w rejestrze czeladników i towarzyszy odnotowanych w obiektach wiejskich jak młyn czy piec.

Liczba czeladników nie wchodzi do ogólnej liczby wszystkich rzemieślników.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

45. Zagrodnicy niesprecyzowani

Skrót nazwy kolumny: zagr_niesprec

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): zagrodnicy niesprecyzowani, hortulani sine qualificatione, Gärtner

W kolumnie tej wpisywana jest liczba zagrodników występujących w źródle jako nieokreśleni, których nie udało się przyporządkować do innych grup na podstawie zapłaconego przez nich podatku.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

46. Zagrodnicy z ziemią

Skrót nazwy kolumny: zagr_ziem

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): zagrodnicy z ziemią, hortulani cum agro, Gärtner mit Land

W kolumnie tej wpisywana jest liczba zagrodników z ziemią. Mogą to być zagrodnicy, co do których informacja o posiadaniu ziemi została bezpośrednio odnotowana w źródle, bądź też zagrodnicy nieokreśleni, których stan posiadania ustalony został przez autora edycji na podstawie zapłaconego przez nich podatku.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

47. Zagrodnicy bez ziemi

Skrót nazwy kolumny: zagr_bez

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): zagrodnicy bez ziemi, hortulani sine agro, Gärtner ohne Land

W kolumnie tej wpisywana jest liczba zagrodników bez ziemi. Mogą to być zagrodnicy, co do których informacja o nieposiadaniu ziemi została bezpośrednio odnotowana w źródle, bądź też zagrodnicy nieokreśleni, których stan posiadania ustalony został przez autora edycji na podstawie zapłaconego przez nich podatku.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

48. Zagrodnicy z domem

Skrót nazwy kolumny: zagr_dom

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): zagrodnicy z domem, hortulani cum domum, Gärtner mit Haus

W kolumnie tej wpisywana jest liczba zagrodników z domem. Mogą to być zagrodnicy, co do których informacja o posiadaniu domu została bezpośrednio odnotowana w źródle, bądź też zagrodnicy nieokreśleni, których stan posiadania ustalony został przez autora edycji na podstawie zapłaconego przez nich podatku.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

49. Komornicy niesprecyzowani i miejscy

Skrót nazwy kolumny: kom_niesprec

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): komornicy niesprecyzowani, inquilini sine qualificatione, Häusler

W kolumnie tej wpisywana jest liczba komorników występujących w źródle jako nieokreśleni, których nie udało się przyporządkować do innych grup na podstawie zapłaconego przez nich podatku. Wpisujemy tu także liczbę rzemieślników w miastach; byli oni opodatkowani według innych stawek, niż komornicy na wsi.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

50. Komornicy z dobytkiem

Skrót nazwy kolumny: kom_dob

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): komornicy z dobytkiem, inquilini cum pecore, Häusler mit Vieh

W kolumnie tej wpisywana jest liczba komorników z dobytkiem. Mogą to być komornicy, co do których informacja o posiadaniu dobytku została bezpośrednio odnotowana w źródle, bądź też komornicy nieokreśleni, których stan posiadania ustalony został przez autora edycji na podstawie zapłaconego przez nich podatku.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

51. Komornicy bez dobytku

Skrót nazwy kolumny: kom_bez

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): komornicy bez dobytku, inquilini sine pecore, Häusler ohne Vieh

W kolumnie tej wpisywana jest liczba komorników bez dobytku. Mogą to być komornicy, co do których informacja o nieposiadaniu dobytku została bezpośrednio odnotowana w źródle, bądź też komornicy nieokreśleni, których stan posiadania ustalony został przez autora edycji na podstawie zapłaconego przez nich podatku.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

52. Rataje

Skrót nazwy kolumny: rataje

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): rataje, coloni

W kolumnie tej wpisywana jest liczba ratajów odnotowanych w źródle.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

53. Ludzie luźni

Skrót nazwy kolumny: luzni

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): ludzie luźnie, vaghi, vagi

W kolumnie tej wpisywana jest liczba ludzi luźnych (vagiis, hultaje, luźni) odnotowanych w źródle.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

54. Żydzi – grosze

Skrót nazwy kolumny: Zydzi_gr

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): Żydzi – grosze, grossi from Jews, Juden – Groschen

W kolumnie tej wpisywana jest liczba groszy zapłaconych przez Żydów i odnotowanych w rejestrze.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

55. Szos – floreny

Skrót nazwy kolumny: szos_fl

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): szos – floreny, Geschoss – florins, Geschoss – Floren

W kolumnie tej wpisywana jest liczba florenów zebranego z miasta szosu.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

W przypadku, gdy szos podany jest w jednostkach innych niż floren i grosze – zob. odpowiednią informację w kolumnę „Varia”.

56. Szos – grosze

Skrót nazwy kolumny: szos_gr

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): szos – grosze, Geschoss – grossi, Geschoss – Groschen

W kolumnie tej wpisywana jest liczba groszy zebranego z miasta szosu.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

W przypadku, gdy szos podany jest w jednostkach innych niż floren i grosze – zob. odpowiednią informację w kolumnę „Varia”.

57. Szos w groszach

Skrót nazwy kolumny: szos_w_gr

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): szos w groszach, Geschoss in grossi, Geschoss – nur in Groschen

W kolumnie tej wpisywana jest suma zebranego z miasta szosu, przeliczona i wyrażona w groszach, gdzie 1 floren = 30 groszy.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

58. Suma – floreny

Skrót nazwy kolumny: suma_fl

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): suma – floreny, total payment – florins, Steuersumme Floren

W kolumnie tej wpisywana jest liczba florenów z podatku zebranego z danej osady lub działu.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

59. Suma – grosze

Skrót nazwy kolumny: suma_gr

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): suma – grosze, total payment – grossi, Steuersumme Groschen

W kolumnie tej wpisywana jest liczba groszy z podatku zebranego z danej osady lub działu.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

60. Suma – denary

Skrót nazwy kolumny: suma_den

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): suma – denary, total payment – denari, Steuersumme denari

W kolumnie tej wpisywana jest liczba denarów z podatku zebranego z danej osady lub działu.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

61. Suma w groszach

Skrót nazwy kolumny: suma_w_gr

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): suma w groszach, total payment in grossi, Steuersumme – nur in Groschen

W kolumnie tej wpisywana jest suma podatku zebranego z danej osady lub działu, przeliczona i wyrażona w groszach, gdzie 1 floren = 30 groszy.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

62. Liczba kmieci

Skrót kolumny: kmc_liczba

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): liczba kmieci, number of pesants, Anzahl der Bauer

W kolumnie tej wpisywana jest liczba kmieci (cmethones) odnotowanych w rejestrze, od których pobrano podatek.

Jest to kolumna liczbowa i nie stosuje się w niej innych znaków niż liczby.

Część II. Uwagi ogólne do kolumn w tabeli źródłowej

Sumy podatku wpisywać należy tylko te, które zostały podane w źródle sumy z osady lub działu. Nie sumuje się kwot cząstkowych od poszczególnych kategorii podatkowych.

Jeżeli suma budzi wątpliwości, należy policzyć podatek zebrany z danej osady/działu. Zawsze, jeśli stwierdzimy niezgodności wpłat cząstkowych z sumą wpisaną przez autora rejestru, należy to odnotować w kolumnie „Varia”.

W przypadku, gdy podana została suma dla kilku działów, należy dodać sumę do ostatniego działu z zaznaczeniem w kolumnie „Varia”, że jest to suma ze wszystkich działów.

W przypadkach, gdy na końcu danego rejestru występują dodatkowe spisy (szosu i podatku z miast, podatku zebranego od Żydów, smolników i in.) należy przy zapisach pochodzących z tychże spisów dodać skrócony tytuł spisu w kolumnie „Varia”. Tytuł ten powinien składać się z jednego lub dwóch słów, które mogą być albo fragmentem ze źródłowego tytułu spisu albo tytułem nadanym przez autora edycji.

W przypadku rejestrów spisanych w układzie kategorii podatkowych, tj. takich, gdzie informacje dotyczące jednej miejscowości rozbite zostały na wiele spisów (łany kmiece, łany sołtysie, karczmy i in.) należy tworzyć nowy wiersz dla każdej z zapisek z podaniem w kolumnie „Varia” tytułu spisu.

Jeśli jakaś informacja w rejestrze nie posiada odniesienia przestrzennego, należy wówczas przyporządkować ją do najbardziej prawdopodobnej miejscowości, z podaniem odpowiedniej informacji w kolumnie „Varia”. W przypadku, gdy jest to niemożliwe, informację tę należy umieścić we wstępie do danego rejestru.

W przypadku gdy znana jest tylko kwota podatku zebranego od rzemieślników, a nieznana jest ich liczba, należy taki zapis umieścić tylko w kolumnie „Varia”, nie wpisując nic do kolumn „rzemieślniczych”.

W przypadku zapisów dotyczących pól rzemieślniczych (np. „de manso lanei”), do odpowiednich kolumn należy wpisywać tę kategorię, od której pobrano podatek. Jeśli podatek zapłacono z pola, a nie od rzemieślnika, wówczas wpisuje się wartość liczbową w kolumnie „Liczba innych łanów” z komentarzem w kolumnie „Rodzaj innych łanów”, a w kolumnie „Varia” informację o rzemieślniku jako właścicielu pola.

W kolumnie „Varia” należy odnotować wszystko, co wydawca chce przekazać odbiorcy, a nie zmieściło się w pozostałych kolumnach.

Szos w groszach i suma w groszach – te kolumny umożliwiają symbolizację miejscowości na podstawie zapłaconej sumy.

Dwuznak przyjmujący graficzną postać „ij” lub „ÿ” zapisujemy jako „ij”, „ji” lub „y” (standardowy zapis) w zależności od jego wartości fonetycznej. Analogicznie postępujemy ze znakiem „ƶ”, który oddajemy jako „z” (standardowy zapis) lub „ż”. W obu przypadkach należy rozpatrzyć znacznie tych znaków w danym słowie oraz ich użycie w całym rejestrze, zwłaszcza jeżeli chodzi o „ƶ”, oraz skomentować tę sytuację we wstępie do danego rejestru. Jeśli mamy informacje, że jest łan „conflagratus” i z tego powodu „retentus” to nie wpisujemy do łanów pustych żadnej wartości, ponieważ nie odnotowano tu wpłaty.

Gdy cały zapis jest przekreślony, należy wpisać go w kolumny i dać w kolumnie „Varia” informację, że zapis jest przekreślony. A jeśli fragment nieprzekreślonego zapisu jest przekreślony np. kategoria podatkowa – wtedy wpisać tylko do kolumny „Varia”.

Nieobecną w źródle nazwę parafii należy w uzasadnionych przypadkach dodać, ale w nawiasie kwadratowym i najlepiej tylko tam, gdy ta przynależność wynika z rejestru, np. z kolejności wpisów.

Informację o modernizacji pisowni w kolumnach obiekty i rzemieślnicy należy umieścić we wstępie do wszystkich rejestrów poborowych.

Jeśli w rejestrze widnieje zapis zawierający jedynie nazwę parafii z zaznaczeniem jej charakteru a bez danych źródłowych, to wówczas nie dodaje się takiego zapisu do rejestrów. Jest on bowiem informacją autora rejestru o przynależności parafialnej osad występujących dalej w danym źródle.

W sprawach nie podniesionych przez niniejszą instrukcję stosuje się zasady z instrukcji K. Lepszego. Wprawdzie autor stwierdza, że „[…]służy wydawaniu dokumentów, aktów względnie ksiąg aktowych czy zbiorów jednorodnych aktów lub źródeł narracyjnych. Natomiast nie rozwiązuje problemów wydawniczych źródeł masowych, wymagających edycji tabelarycznych i statystycznych.” W istocie jednak rozwiązuje ona część tych problemów, pozostałe zaś omawiamy w niniejszej instrukcji.

Rozdział II. Redakcja wstępów

Wstęp do rejestru składa się z następujących części:

• Nazwa rejestru
• Źródło
• Tytuł
• Treść
• Uniwersał
• Opis
• Uwagi redakcyjne
• Skróty
• Autorzy edycji

Nazwa rejestru

Na nazwę rejestru składają się: właściwa nazwa oraz, po przecinku, rok powstania rejestru. (przykład: Rejestr poborowy powiatu nakielskiego, 1565)

Źródło

Podaje się pełną sygnaturę źródła wraz ze stronami. (przykład: AGAD, ASK I 5, k. 265v-276.)

Tytuł

Podaje się treść tytułu, o ile taki występuje w danym rejestrze.

Skróty i końcówki w tytule należy rozwijać.

W przypadku braku tytułu należy wpisać „Brak”.

Treść

Należy podać z jakich części składa się rejestr i na jakich stronach one występują. (przykład: k. 265v tytuł; k. 266-275v rejestr poboru łanowego według parafii; k. 276 spis Żydów.)

W części tej można dodawać uwagi autorów edycji. (przykład: Dodatkowo występuje karta 270a, którą w edycji oddano poprzez nazwę karty jako 270ar (recto) i 270av (verso). Następującej po niej karcie 270 nadano z przyczyn technicznych roboczą nazwę 270br (recto) i 270bv (verso), cytować jednak należy jako 270r i 270v.)

Jeśli jedną z części rejestru stanowi spis czopowego to należy podać strony na jakich on występuje wraz z adnotacją, że spisy czopowego nie są objęte niniejszą edycją.

Uniwersał

W tej części należy podać adres bibliograficzny uniwersału w „Volumina Legum” i „Volumina Constitutionum”.

Opis

W skład opisu powinny wchodzić, w zależności od specyfiki rejestru, informacje dotyczące takich elementów jak:

• język rejestru
• układ zapisów (tabelaryczny, tekstowo-tabelaryczny, tekstowy)
• charakterystyka odrębnych spisów (np. Żydów)
• rodzaj pisma i styl prowadzenia rejestru (skreślenia, dopiski, poprawki in.)
• dodatkowe paginacje i foliacje
• stan zachowania (ubytki kart, brakujące karty, inne uszkodzenia uniemożliwiające odczyt)
• skala pustych wpisów
• podpisy i pieczęcie poborcy, pisarza i innych osób, jeśli takie występują
• informacje o wcześniejszych wydaniach (Pawiński)
• dane źródłowe nieposiadające odniesienia przestrzennego
• fakt występowania w rejestrze więcej niż jednego pisarza z zaznaczeniem miejsc, które napisane zostały przez innego niż główny autor pisarza
• inne uwagi

Uwagi redakcyjne

W skład uwag redakcyjnych powinny wchodzić, w zależności od specyfiki rejestru, informacje dotyczące sposobu edycji rejestru, w tym takie elementy jak:

• zagrodnicy i komornicy – przynależność do odpowiednich grup wyliczana na podstawie zapłaconego przez nich podatku
• informacje o skrótach tytułów odrębnych spisów wpisywanych w „Varia” (zob. „Uwagi ogólne do kolumn”)
• uwagi co do opodatkowania młynów albo kół młyńskich z podaniem rodzaju tych ostatnich
• w przypadku pól karczemnych informacje o wpisywaniu w kolumnie „Obiekty” karczem w nawiasie kwadratowym
• informacje o sposobie sumowania w przypadku jednej sumy dla kilku działów
• inne, wyjątkowe sprawy pojawiające się w konkretnym rejestrze

Skróty

W części tej należy wpisać oznaczenie skrótów użytych we wstępie.

Informacje o innych wydaniach

W tym miejscu podać należy informacje o innych wydaniach źródła będącego przedmiotem edycji.

Autorzy edycji

W części tej należy podać autorów edycji wraz z zakresem wykonanej przez każdego z nich pracy wyrażonej opisowo i procentowo.

Rozdział III. Tabela zbiorcza

Część I. Kolumny w tabeli zbiorczej

01. Identyfikator

Skrót nazwy kolumny: id_miejscowosci

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): identyfikator osady, ID of settlement, Siedlungs ID

Patrz kolumna „Identyfikator” rozdz. I, cz. I niniejszej instrukcji.

02. Nazwa słownikowa

Skrót nazwy kolumny: nazwa_slow

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): nazwa słownikowa, Historical and Geographical Dictionary of the Medival Polish Lands settlement name,

W kolumnie tej wpisywana jest nazwa miejscowości ustalona przez autorów „Słownika historyczno-geograficznego ziem polskich w średniowieczu”.

03. Nazwa współczesna

Skrót nazwy kolumny: nazwa_wspolczesna

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): nazwa współczesna, present-day settlement name,

W kolumnie tej wpisywana jest nazwa współczesna osady.

Jeśli osada jest zaginiona podaje się nazwę najmniejszej jednostki administracyjnej, w granicach której najprawdopodobniej leżała zaginiona osada. Umieszcza się przy tym odpowiedni komentarz w kolumnie „Komentarz do lokalizacji”.

Jeśli osada jest obecnie częścią innej miejscowości, należy podać w tej kolumnie nazwę tej miejscowości, a po myślniku wyraz „część”, np. Poznań-część.

04. Nazwa szesnastowieczna

Skrót nazwy kolumny: nazwa_16w

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): nazwa szesnastowieczna, 16th c. name, Ortsname in 16. Jahrhundert

W kolumnie tej wpisywana jest ustalona przez autorów edycji nazwa szesnastowieczna miejscowości. Nazwa ustalona jest w oparciu o wszystkie rejestry poborowe będące przedmiotem edycji i pozostałe źródła. Jest tożsama z kolumną o tej samej nazwie w tabli źródłowej.

05. Nazwa – odmianki

Skrót nazwy kolumny: nazwa_odmianki

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): nazwa – odmianki, other versions of the settlement name,

W kolumnie tej wpisywane są odmianki nazwy szesnastowiecznej osady.

Za odmiankę uważa się zapis źródłowy nazwy miejscowości, który w znacznym stopniu różni się pod kątem fonetycznym od przyjętej nazwy szesnastowiecznej. Jako odmianek nie traktuje się odmiennych graficznych sposobów zapisu nazwy osady. (przykład: Chwaliszewo – odmianki: Qualischewo, Walischewo, Chwaliszow, Walischowo; nie odmianki: Chvalyschevo, Chwalyszewo, Chwalischewo)

06. Znormalizowany charakter osady

Skrót nazwy kolumny: charakter_osady

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): znormalizowany charakter osady, normalized settlement character

W kolumnie tej wpisywany jest znormalizowany charakter osady. Oznacza to, że w tym miejscu wpisuje się charakter danej osady dla drugiej połowy XVI w. ustalony przez wydawcę na podstawie wszystkich rejestrów poborowych objętych edycją oraz innych źródeł i literatury przedmiotu.

Charakter osady:

• miasto
• wieś
• folwark
• pustka
• osada młyńska
• osada smolna
• inne

07. Wielkość osady

Skrót nazwy kolumny: wielkosc_osady

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): wielkość osady, size of settlement

W kolumnie tej wpisywana jest wielkość danej osady w zależności od przybliżonej liczby mieszkańców.

Przyjmuje się następujące przedziały w stosunku do liczby mieszkańców:

• powyżej 5000 – miasto duże
• 1000 – 5000 – miasto
• 200 – 1000 – miasteczko, wieś duża
• do 200 – wieś

08. Rodzaj własności

Skrót nazwy kolumny: rodzaj_wlasnosci

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): rodzaj własności, sort of settlement ownership

W kolumnie tej wpisywany jest rodzaj własności. Rodzaj własności ustalany jest na podstawie rejestrów poborowych z drugiej połowy XVI w. oraz innych źródeł.

Skróty rodzajów własności:

• k – królewska
• d – duchowna
• s – szlachecka
• m – miejska

Wpisuje się również odpowiednie kombinacje skrótów własności na oznaczenie własności mieszanej.

09. Właściciele w drugiej połowie XVI w.

Skrót nazwy kolumny: wlasciciel

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): właściciele w drugiej połowie XVI w., second half of 16th c. settlement owners

W kolumnie tej wpisywane są nazwiska rodzin będących właścicielami danej osady w drugiej połowie XVI w. Wpisywane są te nazwiska, które stale pojawiają się w wielu rejestrach, a pomijane te, które występują sporadycznie.

Nazwiska wpisuje się w mianowniku liczby mnogiej rodzaju męskiego.

10. Parafia pod koniec XVI w.

Skrót nazwy kolumny: parafia

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): parafia pod koniec XVIw., end of the 16th c. parish name

W kolumnie tej wpisywana jest nazwa parafii, do której należała dana osada pod koniec XVI w.

Nazwa parafii jest tożsama z nazwą szesnastowieczną miejscowości będącej siedzibą parafii.

11. Rodzaj lokalizacji

Skrót nazwy kolumny: rodzaj_lokalizacji

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): rodzaj lokalizacji, sort of settlement localization

W kolumnie tej wpisywany jest rodzaj lokalizacji danej osady.

Rodzaje lokalizacji:

• wiązana – wpisywana w przypadkach, gdy nie znamy dokładnej lokalizacji osady ale możemy z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że jej lokalizacja jest znacząco zbliżona do innej miejscowości o lokalizacji pewnej i niezależnej (nadrzędnej) – wówczas w kolumnie „Komentarz do lokalizacji” wpisać należy identyfikator miejscowości nadrzędnej (por. niżej „wielokrotna”)
• wielokrotna – występuje w przypadkach, gdy z lokalizacją danej miejscowości jako nadrzędnej powiązana jest lokalizacja innej osady lub osad o lokalizacji wiązanej (zob. wyżej) – wówczas w kolumnie „Komentarz do lokalizacji” wpisać należy identyfikatory osad powiązanych z tą miejscowością (por. wyżej „wiązana”); w tym przypadku nie wpisujemy wyrazu „wielokrotna”, lecz liczbę osad powiązanych.
• przybliżona – wpisywana w przypadkach, gdy miejscowość posiada własny punkt osadniczy na mapie edycji, lecz owa lokalizacja nie jest określona w sposób precyzyjny i pewny.
• nieznana – wpisywana w przypadkach, gdy nie jest znana lokalizacja osady i nie jest ona oznaczona na mapie edycji

Kolumnę tę opuszcza się jeśli osada posiada pewną lokalizację, jest przedstawiona na mapie edycji jako odrębny punkt osadniczy oraz nie jest powiązana z nią żadna inna osada.

12. Komentarz do lokalizacji

Skrót nazwy kolumny: komentarz do lokalizacji

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): komentarz do lokalizacji, localization comment

Kolumna ta zawiera komentarz wydawcy do lokalizacji danej osady.

Jeśli w kolumnie „Rodzaj lokalizacji” podana została lokalizacja wiązana lub wielokrotna, należy wówczas podać w niniejszej kolumnie identyfikatory osad powiązanych lub miejscowości nadrzędnej (zob. wyżej, kolumna „Rodzaj lokalizacji”).

13. Obiekty gospodarcze

Skrót nazwy kolumny: obiekty_gospodarcze

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): obiekty gospodarcze, economic objects

W kolumnie tej wpisywane są obiekty gospodarcze, które funkcjonowały stale w danej osadzie w drugiej połowie XVI w.

14. Funkcje centralne państwowe

Skrót nazwy kolumny: funkcje_centralne_panstwowe

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): funkcje centralne państwowe, state function,

W kolumnie tej odnotowuje się funkcje państwowe, jakie pełniła dana osada. Do funkcji tych zaliczamy:

• stolica państwa
• stolica prowincji
• stolica województwa
• stolica powiatu
• siedziba starosty grodowego
• siedziba starosty niegrodowego
• miejsce odbywania sejmiku ziemskiego
• kasztelania
• miejsce popisu/okazowania rycerstwa

15. Funkcje centralne kościelne

Skrót nazwy kolumny: funkcje_centralne_koscielne

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): funkcje centralne kościelne, church function,

W kolumnie tej odnotowuje się funkcje kościelne, jakie pełniła dana osada. Do funkcji tych zaliczamy:

• stolica diecezji
• stolica archidiakonatu
• stolica dekanatu
• opactwo
• siedziba parafii

16. Powiat

Skrót nazwy kolumny: pow_p

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): powiat, district

W kolumnie tej wpisywana jest nazwa powiatu, w obrębie którego znajdowała się dana osada w końcu XVI w.

Jeśli przynależność do konkretnego powiatu budzi zastrzeżenia lub zmieniała się w drugiej połowie XVI w., wówczas w kolumnie tej należy wpisać nazwę jednego z powiatów, a w kolumnie „Varia” zamieścić odpowiedni komentarz.

17. Województwo

Skrót nazwy kolumny: woj_p

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): województwo, vivoidship

W kolumnie tej wpisywana jest nazwa powiatu, w obrębie którego znajdowała się dana osada w końcu XVI w.

Jeśli przynależność do konkretnego województwa budzi zastrzeżenia lub zmieniała się w drugiej połowie XVI w., wówczas w kolumnie tej należy wpisać nazwę jednego z województw, a w kolumnie „Varia” zamieścić odpowiedni komentarz.

18. Kraj

Skrót nazwy kolumny: kraj

Wersje językowe kolumny (PL, EN, DE): kraj, country, Land

W kolumnie tej wpisywana jest nazwa kraju, w obrębie którego znajdowała się dana osada w końcu XVI w.

19. Varia

Skrót nazwy kolumny: varia

Wersje językowe nazwy kolumny (PL, EN, DE): varia tabela zbiorcza, varia – summary tabel

W kolumnie tej wpisywane są uwagi wydawcy odnoszące się do danej osady.

20. Nazwa niemiecka

Skrót nazwy kolumny: nazwa_niemiecka

Wersje językowe kolumny (PL, EN, DE): nazwa niemiecka, german name, deutsch Name

W kolumnie tej wpisywana jest nazwa niemiecka osady z poczatku XX w.

Kolumna ta jest wypełniana opcjonalnie.

Część II. Uwagi do tabeli zbiorczej

Tabela zbiorcza zawiera podsumowanie rekonstrukcji sieci osadniczej danego powiatu, odzwierciedla stan badań po krytycznym wykorzystaniu dostępnych źródeł z rejestrami poborowymi na czele.

Jest rozbudowanym odpowiednikiem indeksu do dotychczasowych tomów serii „Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku” oraz podstawą opracowania mapy głównej i wybranych map tematycznych (np. dotyczącej podziałów kościelnych lub własnościowych).

Jest powiązana z tabelami źródłowymi, stanowiącymi edycje poszczególnych rejestrów, i pełni między innymi rolę komentarza wydawcy; wskazuje np., że podana w danym rejestrze poborowym przynależność parafialna jest błędna.

Jest to edycja krytyczna: przypisanie poszczególnych zapisek odpowiednim kolumnom tabeli i punktom w przestrzeni porządkuje treść źródła i zawiera elementy jego interpretacji; stanowi odpowiednik tradycyjnych przypisów rzeczowych i indeksów. Trzeba jednak zaznaczyć, że prezentowane dane oddają treść źródła, a nie – jak to jest w przypadku większości map, również tych zawartych w kolejnych tomach Atlasu historycznego Polski – wynik analizy historycznej. Wartości widoczne w tabelach i na mapach mówią o tym, że był taki zapis w rękopisie, że odnotowano taką wpłatę, np. że w danym roku zapłacono podatek z tylu łanów kmiecych, a nie, że wieś liczyła tyle łanów. Korzystaniu z tych materiałów powinna towarzyszyć lektura wstępów do poszczególnych rejestrów.

---

Nazwy kolumn i przeliczniki liczby mieszkańców

---