BOIMIA rz. (1471, 1474 Boymya fluvius), lewy dopływ rz. Kostrzyń, stanowił odcinek granicy z. czerskiej i z. liwskiej. Obecnie rz. Trytew; nazwa odnotowana wśród dopływów Kostrzynia jako dawna rz. Bojmia (Hydronimia Wisły nr 407). Przedstawiony na AHPMaz (bez nazwy).
1471 ks. Konrad III daje Krystynowi z Osuchowa [z. soch.] cześnikowi rawskiemu pr. przystawienia grobli do brzegu książ. dla stawu rybnego na rz. B. między dobrami Sierznie/Sierśnie [potem dobra Kuflewo] w z. czerskiej tegoż Krystyna a dobrami książ. Goździec i budowy tamże młyna i kuźnicy inaczej Rudy (MK 5, 157 bv; MS 4, 6389 z datą 1470!); 1474 ks. Konrad III sprzedaje 6 wł. w dziedzictwie Goździec w distr. liw., zaczynając od Rudego Stoku (prawego dopływu Trytwy, będącej lewym dopływem Kostrzynia) za rz. B., idąc do 2 wierzb i dalej do węgła gran. Kałuszyna (MK 5, 178v); 1539 potw. aktu zamiany brzegu rz. B. z 1470! [1471] na prośbę Wiernosza Oborskiego z Kuflewa (MS 4, 6389); 1552 potw. aktu z 1471 r. na prośbę Aleksego Cieciszewskiego chorążego liw. (MS 5/1 nr 1123; MS 5/2 nr 5524).
Lit. Hydronimia Wisły nr 407; AHPMaz, mapa (ciek graniczny nie opisany nazwą).
Uw. Rz. stanowiła południowo-zachodnią granicę włości Boimie, dzielącą ją od dawnej włości leśnej Sierznie/Sierśnie. Stała się częścią granicy późnośredniowiecznego districtus liwskiego, ustalonej już przed 1 ćw. XV w., kiedy pojawia się dla niego dokumentacja źródłowa.
CZERWONKA (1417 Czirwonka fl., 1432 fl. Cerwonka, Czirwonka, 1565 na rz. Czerwoncze, 1822-1839 rz. Czerwonka) rz. lewy dopływ Liwca, płynął m. in. przez wieś książ. Czerwonkę, a w jego dolnym biegu były młyny książ. (AHPMaz); pr. dopływ Czerwonki Koszewnica (AHPMaz).
1417 ks. Janusz daje Jakubowi Kuszowi młyn na rz. Cz. z 2 mr. lasu i dąbrowy przy młynie, zobowiązuje go do posług w grodzie [zamku liw.] (MK 3, 113v); 1427 Stanisław z Liwa, niegdyś młynarz [na rz.] Cz. kupuje od Grzegorza młyn w Liwie na rz. Liw za 17 kóp gr posp. (PP V, 497); 1432 Szczepan z Kryp z synami sprzedaje swój brzeg rz. Cz. z łąką poniżej grobli w dziedzictwie Krypy Pawłowi z Polikowa za 6 kóp gr posp.; Paweł ma pr. budowy stawu rybnego dla młyna albo bez młyna dla swego pożytku i podnoszenia oraz wylewania wody [zalewając czasowo teren] (PP VI, 401); 1435 Gniewko i Trojan z Wąsoszy sprzedają swe części dziedzictwa Połazie (dział aż do rz. Cz.) Tomaszowi, Piotrowi, Dziersławowi, Mikołajowi, Stanisławowi zw. Polubion, Dalbiertowi i Jakuszowi z C. Tomasz weźmie 3 działu od strony Pniewnika, pozostali czwartą część działu od strony Czapli, ale obie własności dochodzą do rz. Cz. [górny bieg] (MK 3, 174v);1442 ks. Bolesław IV daje [młynarzowi zw.] Bujało i jego sukcesorom młyn na rz. Cz. z siedliskiem i cząstką lasu na ogród i łąkę (MK 3, 279); 1452 Szczepan i Szymon dziedzice ze Strupiechowa sprzedają swój brzeg rz. Cz. w Strupiechowie szl. Janowi z Kryb [Kryp] dla przystawienia grobli [nowego] młyna już zbudowanego w Strupiechowie, w którym woda ze stawu wylewa, w zamian za inny brzeg tamże z dopłatą 80 gr. Jan będzie miał drogę wolną z młyna do grobli i dalej do drogi publicznej [gościniec przy Strupiechowie] (MK 4, 8v-9);
1509 opatrzny Jan Ryszek sprzedaje opatrz. Andrzejowi s. zm. Mikołaja z Mińska młyn dziedz. na rz. Cz. [dolny bieg; potem młyn Nadolny] (MK 32, 171); 1512 opatrzny Andrzej Ryszko s. zm. Mikołaja swój młyn Nadolny na rz. Czerwonka zapisuje opatrznym Stanisławowi, Jakubowi, Mikołajowi ss. zm. Bartłomieja Ryssek młynarza (MK 32?); 1515 młyn w Wyczółkach na rz. Cz. (MK 41, 48v); 1525 ks. Janusz III sprzedaje młyn na rz. Cz. z 1 wł. opustoszałej na dobrach Grodzisko i daje cząstkę zarośli na wykarczowanie łąki k. gran. łąk Starego Miasta Liwa i k. zbiornika Księże Jezioro opatrznym Stanisławowi, Jakubowi i Mikołajowi ss. zm. Bartłomieja Ryssyek, którzy wykupili go od Stanisława i Mikołaja, ss. zm. Jana Ryszka, braci swoich stryjecznych (MK 41, 24); 1565 trzy młyny na rz. Czerwoncze, [każdy] „często przesycha” [okresowo brak mu wystarczającej ilości wody] (LMaz 2, 178); 1822-1839 R. Czerwonka [opis na dolnym biegu] (Mapa Kwat.).
Lit. Hydronimia Wisły, nr 408.
DZIRŻÓWKA rz. (1475 Dzyrzowka fl.) lewy dopływ Liwca, uchodził poniżej ujścia Czerwonki.
1475 ks. Konrad sprzedaje wójtom liw. 1 1 wł. dąbrowy inaczej łęgu (merice alias lagu) między rz. Dz. i rz. Liw [Liwiec] (MK 5, 180); ks. Konrad sprzedaje opatrz. Jakubowi Świądro mieszcz. Liw. 1 wł. dąbrowy inaczej łęgu obok 1 1 wł. wójtów liwskich i między rz. Liw [Liwiec] i rz. Dz., z 1 mr. koło rz. Liw (MK 5, 180); ks. Konrad sprzedaje Bogufałowi Konkolowi mieszczaninowi liw. 6 mr. graniczących z włókami wójtowskimi i Świądra między rzekami Dz. i Morzyna, gdzie Morzyna wpływa w Dz., z jazami na tych ciekach (MK 5, 180); ks. Konrad sprzedaje Andrzejowi Brocholi mieszczaninowi liw. 6 mr. graniczących z włas. Bogufała między rzekami Dz. i Morzyna, z jazami na tych ciekach (MK 5, 180); ks. Konrad sprzedaje Wojciechowi Szypikowiczowi mieszczaninowi liw. 6 mr [obok] Brocholi z jazami w ciekach Dz. i Morzyna (MK 5, 180).
Lit. Hydronimia Wisły, nr 408 (lokalizowana jednak powyżej ujścia Czerwonki). Na Mapie Kwat. w pobliżu miasta Liw wyraźnie oznaczona granica płd. [przestrzeni miejskiej i związanej z miastem Liwem] dochodzi do dolnego biegu rz. Czerwonki, a zatem obejmuje także owe grunty z nadania ks. Konrada III.
GOŁĘBINIEC, GOŁĘBNICA (1503 Golabynyecz, 1526 Golambnycza, 1557 Golobieniecz fluvius, 1783 rz. Gołębica, XIX w. Gołębnica), las i rz. w Puszczy Korytnickiej; rz. była prawym dopływem Ossownicy, lewego dopływu Liwca (AHPMaz, ciek bez nazwy).
1503 ks. Konrad III sprzedaje Gotardowi z Noiszewa 20 wł. lasu Połazie od granic Korytnicy do G., stąd do granic lasu Rabieńskich i Roguskich szlachty (MK 18, 156-6v; akt nie zrealizowany); 1526 Anna księżniczka maz. daje Jakubowi Roguskiemu 7 wł. w lesie Moszczona inaczej G. (MK 41, 127; początek wsi Roguszyno Leśniki); 1557 król dał zezwolenie Mikołajowi Lipnickiemu na wykup wójtostwa Jadowskiego [Wójty], położonego między rzekami Ossownica i G., z rąk ich posiadaczy (MS 5 nr 8168; por. AHPMaz, ciek bez nazwy); 1783 rz. G. (Mapa woj. maz. Perthéesa); XIX w. Gołębnica, strumień od wsi Świętochowa do wsi Bale, przy której wpada do strumienia Moszczony [! nietrafnie], wspomniany jako strumień graniczny w lustracji starostwa korytnickiego z r. 1789 (SG 2, 673); Gołembnica rz. (Mapa niem. 1:300 000 z 1899 r.).
Lit. Maz. nazwy ter 53; Hydronimia Wisły nr 410.
GRUDÓWKA (1445 fl. Grudowka) rz., płynęła przez Krypy Mścichy, prawdop. oboczna nazwa Czerwonki, lewego dopływu Liwca, albo jego dopływu Koszewnicy.
1445 Maciej z Czyżewa [sędzia ziem. nurski] swą część dziedzictwa Krypy, którą nabył od Jakusza, wraz z młynem oraz jednym brzegiem rz. G., które nabył od Gniewka i Trojana z Wąsoszy, sprzedaje Jakubowi z Brodów za 100 kóp w półgr (MK 3, 325v-6).
Uw. Przekaz jedyny, co utrudnia identyfikację.
Lit. Hydronimia Wisły, nr 408; por. AHPMaz.
KORYCIANKA (1490 Koryczanka, 1565 Korzicianka, 1783 Korzycianka, Korycianka), rz., lewy dopływ Liwca. Płynęła przez Wielądki i wieś Korytnicę. Zob. AHPMaz., mapa.
1490 ks. Konrad III sprzedaje 1 wł. i 4 mr. dąbrowy w dobrach Korytnica obok granicy Kruszewca, na końcu pól korytnickich, aż do granic Olchówki, od węgła Wielkiego Kruszewca dookoła rz. K. (MK 18, 46); 1565 młyn Chluba na rz. Korzyciancze, która często przesycha, ma 1 koło korzeczne (LMaz 2, 187); 1783 rz. K., płynie przez Rowiska (mapa woj. maz. Perthéesa).
Lit. Hydronimia Wisły, nr 409; AHPMaz.
Uw. Nazwa rz. i włości leśnej w średniowieczu mogła być taka sama – Korytnica, a w XV w. nazwa rz. mogła ulec zmianie na Korycianka. O tym niżej.
KORYCKA PUSZCZA (1565 wieś Wola Korycka graniczy„z Puszczą Koriczką”), obszar leśny w północnej części ziemi liw. związany z wsią książ. Korytnica, na W od odcinka rz. Liwiec oraz wsi Korytnica. Na zachodzie graniczyła z włością szlach. Pniewnik, na północy z książ. Puszczą Jadowską oraz puszczą Łochowiec. Obszar puszczy zmniejszyły nadania książ. na rzecz rycerstwa oraz lokacje dużych wsi książ. Korytnica i Wola Korycka. Zob. AHPMaz (tu nazwa Puszcza Korycka objęła jednak nietrafnie sąsiednią szlach. włość leśną Pniewnik).
1424 podział dóbr szlach. Pniewnik rozpoczyna się od gran. zewnętrznej [węgła wschodniego późniejszej wsi Pniewnik] gran. dziedzictwa Korytnica [wraz z Puszczą Korycką] do [węgła] gran. wsi Ossowno [późniejsza Nowe Osówno/Nowa Wieś]. Kolejna gran. wewnętrzna dóbr Pniewnik idzie od innej [alia] gran. Korytnicy [węgieł północny gran. wsi Pniewnik na mapie 1 :100 000 WIG z 1937 r.] przez las Połazie na zachód do wierzchołka rz. Pniewnik, a dalej duktem leśnym do Bagna [obiekt topograficzny w puszczy książ. na NNW od Świętochowa, na W od Myszadł] (MK 3, 42v);
1471 w podziale księstwa maz. ks. Konrad III otrzymuje z. czer. i liw., w tym dobra książ. Korytnica z lasami i barciami miodowymi (Iura I, nr 126); 1522 Stanisław i Janusz książęta maz. mieszczanom Starego i Nowego Liwa dają wolny wrąb do lasów we wsi Korytnica, z przeznaczeniem na zbudowanie mostu [drewnianego na rz. Liwiec], a opłatę zw. Mostowe przekazują na konserwację mostu (MS 5/2, 8458; w potw. króla Zygmunta Augusta 1558); 1565 „Puszcza niemała, ale przedtym beła więtsza” ma „wzdłuż więcej niż półtory mile”; „wszerz więcej niż milę”. Lasy: „sośnina wielka do budowania godna i do barci, dębina wielka rodzajna, w której też barci dosyć, jesienina wielka, do wszelakiego czynu godna, grabina, olszyna, brzezina, lipina. Która puszcza już bar[d]zo pokażona i spustoszona” (LMaz 2, 185). Z Puszczy za książąt [a. 1526] [dostarczano] 42 rączki miodu, obecnie [1565] jest 21 bartników płacących 31 1 rączek miodu rocznie na ś. Szymona Judę [28 X, tradycyjny termin rozliczeń bartników maz.] (LMaz 2, 186); 1951 oznaczone granice gminy Korytnica obejmują Korytnicę i Wolę Korytnicką, a także dawny obszar król. Puszczy Koryckiej aż po fragment rz. Liwiec, z osadami Kąty, Kupce i in. (Mapa pow. węgrowskiego; pokazuje dawne granice lokalne).
KOSTRZYŃ (1436 Costrzin, Costrzina; 1437nn Costrzin, 1770 Kostrzyń), rz., lewy dopływ Liwca, stanowił w górnym i środkowym biegu granicę z. czerskiej i z. liwskiej (AHPMaz).
1436 dziedzice z Chojeczna i Widlisk sprzedają Pawłowi z Suchej 1 ich młyna z brzegiem w Widliskach dla budowy młyna na rz. C. [w Suchej] (MK 3, 187); Falisław z Polikowa sprzedaje Janowi i Pawłowi z Wiartyportów [? z. drohicka] 1 swej włas. w Polikowie z 1 [odcinka] rzek Liw [Liwiec] i Kostrzynia (MK 3, 187v); 1437 Panowie [Domini] z Chojeczna i Widlisk sprzedają Pawłowi dz. z Suchej brzeg rz. C. ze stawem i 1 młyna (MK 3, 199); 1438 dziedzice z Chojeczna sprzedają Tomaszowi ze Słuchocina brzeg rz. C. naprzeciw Słuchocina w dziedzictwie Chojeczno, z [przyległym] lasem zw. Łęg między borem [iglastym] a rzeczonym brzegiem (MK 3, 218v); 1522 3 części zw. Miklaszowskie na Polikowie Dadźbogach z obu stron pól, od rz. C. do drogi Słu[cho] cińskiej i z drugiej strony od granicy Skubniewskiej do rz. C. (MK 32, 204v); 1547 cały las Zelszynkąt? [Zelszinkanth] nad rz. K. [w rejonie Oleksina] przeznaczony do wykarczowania na uposażenie plebana w Oleksinie (Now II, 546); 1770 rz. Kostrzyń (Mapa Polonia Perthéesa).
Lit. Hydronimia Wisły, nr 407.
KOSZEWNICA rz. (1483 Coschewnycza torrens), prawy dopływ rz. Czerwonki, dopływu Liwca (AHPMaz, mapa).
1483 ks. Konrad III sprzedaje 2 1 wł. nadwyżki w dobrach dziedzicznych Koszewnica, zaczynając od rz. C., między dobrami dziedz. Borze i Koszewnica (MK 5, 210).
Lit. Hydronimia Wisły t. I, nr 408.
KSIĘŻE JEZIORO (1525 Kxyaze Jezyoro) zbiornik wody stojącej, na N od dolnego biegu rz. Czerwonki w okolicy młyna Ryszki i granicy łąk Starego Miasta Liwa. Włas. książ.
1525 ks. Janusz sprzedaje ss. zm. Bartłomieja Ryszka młyn na rz. Czerwonka z cząstką zarośli na wykarczowanie łąki koło granicy łąk Starego Miasta Liwa i zbiornika wody K. J. (MK 41, 24).
Uw. Nazwa topograficzna, analogiczna do ówczesnej nazwy Księże Pole w Lubikowie w z. gostynińskiej (Maz. nazwy ter. s. 85), wskazuje na własność książęcą. Później termin ksiądz i pochodne odniesiono szerzej do duchownych.
LIWIEC (1427n fl. Liw, Lyw, 1526 Lywyecz fl.) rz., lewy dopływ dolnego Bugu. Maksymalna rozpiętość stanów wody 3 m., średni przepływ przy ujściu 9, 1 m3/sek. Długości 120 km. W średniowieczu rz. spławna wraz z większymi dopływami, jak dolny Kostrzyń, ale rolę tę stopniowo ograniczały budowane wówczas młyny i jazy.
Stanowiła na długim odcinku granicę Mazowsza książ. i ruskiej ziemi drohickiej (AHPMaz). W 1388 r. włas. ks. Witolda były Jarnice na prawym brzegu Liwca, powyżej miasta Liwa, nadane fundowanej wówczas katedrze w Wilnie (Kod. Dypl. katedry i diecezji wileńskiej I, nr 14). Rozgraniczenie na tej rzece można datować albo na okres przejęcia władzy w Drohiczynie przez książąt litewskich w połowie XIV w., albo na okres wcześniejszy, jednakże przed 1262 r. trzeba się liczyć z silniejszą pozycją Mazowsza na tym pograniczu. Zasięg działania grodów maz. nad Liwcem powinien obejmować osadnictwo obu brzegów rz., mógł dochodzić w przybliżeniu do linii prostej łączącej punkty graniczne nam znane: ujście rz. Nur (Nurzec) do Bugu i styk granicy mazowiecko-łukowskiej na ujściu rz. Żytniej (Muchawka) do Liwca.
1427 Grzegorz młynarz z Liwa sprzedaje swój młyn na rz. L. Stanisławowi, niegdy młynarzowi z Czerwonki za 17 kóp gr posp. (PP V nr 497); nadanie 20 wł. w Jaczewie z obu brzegami rz. L. (PP V nr 502; rz. ma na tym odcinku rozdwojone koryto); 1428 ks. Janusz nadaje miastu Liw bagna i błota, gdzie są łąki i pastwiska, zaczynając od ogrodów miasta i od granicy włók [uprawnych, tj. roli miejskich] aż do rz. L. [w dolinie rz., po koryto rz.] (PP V, nr 644); 1442 ks. Bolesław IV daje Maciejowi młynarzowi młyn nowo zbudowany we wsi książ. Grodzisko na rz. L. (MK 3, 1270v-271); 1475 ks. Konrad III sprzedaje wójtom liwskim 1 1 wł. dąbrowy inaczej łęgu między rz. Dzirżkówka i rz. L. [Liwiec] (MK 5, 180); tenże ks. sprzedaje Jakubowi Świądro mieszczaninowi liw. 1 wł. inaczej łęgu obok 1 1 wł. wójtów liw., między rz. Liw i rz. Dzirżkówka, z 1 mr koło rz. Liw (MK 5, 180);1526 rz. L. (MK 41, 180v); 1565 starosta [liwski] „ nie przedawa żyta u brzega [rz. L.], ale spuszcza do Gdanska” (LMaz II, 182, 183).
Bibliografia: AHPMaz i inne mapy Mazowsza i Podlasia; SG 5, 357; Wielka Encyklopedia Powszechna 6, 1965, s. 569; Hydronimia Wisły.
Uw. Nazwa rz. aż do pierwszej połowy XVI w. brzmiała Liw.
ŁOCHOWIEC (1471 Lochowiecz cum nemoribus et venationibus [z lasami i łowami]; 1565 Lochowiecz puszcza), książ. puszcza [z dworem?] pomiędzy dolną Ossownicą i Liwcem; nazwa znana jeszcze w XVI w., pozostaje w związku z Łochowem, wsią szlach. XV w. na prawym brzegu Liwca w pow. kamienieckim.
Włas. książ. 1471 ks. Bolesław V w podziale z braćmi otrzymuje dzielnicę warszawską z ziemiami zakroczymską i nurską, w tym L. z puszczami i łowami (Iura I, nr 126); 1475 tenże ks. Bolesław sprzedaje Janowi ze Rzwienia [roż.] 14 wł. k. Pogorzelca [kam./Kamieniec] z obu brzegami rz. Liw [Liwiec], w stronę L. i Kamieńca (MK 9, 60); 1565 na [dawnej] puszczy L. teraz zasiadły wsi nowe, jako Królowa Wola, Zawiszyn, Myszadła; bartnicy dawali [dawniej] z L. 9 1 rączek miodu (LMaz 2, s. 158 i 165).
Uw. Łochowiec mógł być myśliwskim dworem ks. i ośrodkiem Puszczy książ. w rejonie ujścia Ossownicy do Liwca, w pobliżu Jadowa, nowej wsi ks. XV w., która przejęła jego rolę jako ośrodka Puszczy Jadowskiej (AHPMaz, mapa). Jadowo w 1442 r. zaliczane było jeszcze do distr. liwskiego, tak samo nadanie 10 włók w Łochowcu w 1436 r. Można sądzić, że Łochowiec – ośrodek puszczy książ. i łowów nad dolnym Liwcem i Ossownicą był w XIV i pierwszej połowie XV w. związany z Liwem, a dopiero w podziale 1471 r. został włączony do dzielnicy warszawskiej z Kamieńcem i Nurem.
ŁUKAWICA (1549 Lucawicza silva) las w dobrach Goździec przy granicy dóbr Boimie w rejonie rz. Łukawica. Por. AHPMaz.
1549 król Zygmunt August daje Aleksemu Cieciszewskiemu, chorążemu liw., tenutariuszowi dóbr Goździec i jego synom pr. lokowania wsi w lesie Ostrów, obok dóbr szlachty z Kruk [Goździec Kruki] i Szymon [Kałuszyno Szymony] oraz w lesie L. graniczącym z dobrami Bojemskimi [włość Boimie obejmowała też Żdżar, Ryczycę i Skrodę] oraz daje na te przyszłe wsie 15 lat wolnizny (MS 5/1 nr 427; MK 77, 3).
ŁUKAWICA (1466 Lukauycza, 1474 Lucawycza) rz., lewy dopływ Kostrzynia, dziś Witówka.
1466: 70 wł. w dziedzictwie Kałuszyno i rz. L. z obu brzegami oraz 3 wł. w Kałuszynie (MK 9, 191v; MK 18, 61); 1474 rz. L. (MK 5, 176v; MS IV/3, supl. 1047).
AHPMaz – ciek bez nazwy. Płynie spod Wit – Kałuszyna, dlatego otrzymał nazwę Witówki, rozciągniętą na cały bieg rz. Mapa Kwat.: R. Witówka. Hydronimia Wisły nr 407.
MIEDZNA (1565 Miedzna), rz., lewy dopływ Liwca; później Miedzianka, dzieli Stary i Nowy Liw, uchodzi pod zamkiem.
1565 Młyny przy mieście Liwie: „Szósty młyn przy folwarku liwskim, na rzece, którą zową Miedzna, o 1 kole korzecznym, stawek bar[d]zo mały jako sadzawka. Młynarz doroczny ma do tego młyna ogród dobry. Wymierza się z tego młyna czasem mniej, czasem więcej do roku, bo nie często miele, żyta korców 10 [znacznie mniej niż od innych młynów] (LMaz II, 178); folw. król. pod miastem ma 2 ogrody, jeden nad rz. Miedzną, drugi niedaleko zamku (LMaz II, 183).
Uwaga. Ciek drobny, o słabym nurcie wody, przepływał obok zabudowań folwarku książ. w pobliżu miasta. Nie można go identyfikować z rz. Miedzanka/Miedzianka, prawobrzeżnym dopływem Liwca w ówczesnej z. drohickiej (Hydronimia Wisły, nr 409). Nazwa Miedzna wywodzi się od nazwy miedza, oznaczała rz. graniczną. W 1532 r. zanotowano w ziemi zakroczymskiej nazwę topograficzną „campus Myedzna”, oznaczającą pole [graniczne] (Maz. nazwy ter. s. 101). Już przed 1453 r. ciek ten musiał dzielić miasto książ. Liw [Stary] i plebańską wieś Grabowiec (zob.), tj. pełnił już rolę granicy osadniczej i własnościowej.
MORZYNA rz. (1475 Morzyna) dopływ Dzirżówki, lewego dopływu Liwca poniżej ujścia Czerwonki.
1475 ks. Konrad sprzedaje Bogufałowi Konkolowi mieszczaninowi liw. 6 mr. graniczących z włókami wójtowskimi i Świądra między rzekami Dzirżówka i M., gdzie M. wpływa w Dzirżówkę, z jazami na tych ciekach (MK 5, 180); ks. Konrad sprzedaje Andrzejowi Brocholi mieszczaninowi liw. 6 mr. graniczących z włas. Bogufała między rzekami Dzirżówka i M., z jazami na tych ciekach (MK 5, 180); ks. Konrad sprzedaje Wojciechowi Szypikowiczowi mieszczaninowi liw. 6 mr [obok] Brocholi z jazami w ciekach Dzirżówka i M. (MK 5, 180).
Uwaga. Nazwa wsi Zawady-Morzyno ma związek z nazwą rzeki, która zatem płynęła z tego obszaru, na północny zachód od miasta Liwa.
MOSZCZONA (1526 Moszczona inaczej Golambnycza), las i rz. w dawnej Puszczy Korytnickiej; rz. wypływała z lasu Moszczona w rejonie wsi Moszczona [Rabiany], w sąsiedztwie źródeł rz. Gołębnica (zob.), uchodziła do Liwca powyżej Rudy.
1526 Anna księżniczka maz. daje Jakubowi Roguskiemu 7 wł. w lesie M. inaczej Gołębnica (MK 41, 127).
Lit. 1839 Mapa Kwat. (bez nazwy), Mapa niem. 1:300 000 z 1899 r. (bez nazwy); Hydronimia Wisły, nr 409.
OBRĄB (1428 Obramp) 9 km na W od Jadowa. Przed 1471 puszcza książ. koło Jadowa należała jeszcze do terytorium z. liw., ten przekaz potw. dawny stan rzeczy.
1. 1428 prope Lyw (PP V, 655); potem kam., Niegowo (AHPMaz mapa).
2. 1428 O. circa Yadowo (PP V, 655).
3. Włas. książ., od 1428 szlach. 1428 ks. Janusz I daje Dadźbogowi, Wojciechowi, Mikołajowi, Janowi i Piotrowi z Krzy[sz]czek [nowom.] 20 wł. zw. O. koło Jadowa [w puszczy książ.] zamianą za Czarnową Niwę koło Ostrowii [nad Bugiem, kam.], z wyłączeniem barci [książ.], z obowiązkiem służb posp., z pr. niem. [czynsz książ.] (PP V, 655).
Uw. Nazwa Obrąb wskazuje na miejsce ufortyfikowane, zasieki służące do obrony. Na Mazowszu zachowało się więcej takich nazw obronnych (AHPMaz, s. 199).
OSSOWNICA (1436 Ossovinycza, 1442 Ossownycza, 1565 Ossownica, Oszownica), rz., lewy dopływ Liwca, rozgraniczała ziemię liwską i pow. kamieniecki ziemi nurskiej (AHPMaz).
1436 ks. Bolesław IV daje Andrzejowi z Modzeli [ciech.] 10 wł. zw. Łochowiec koło granic [Jadowskich] z brzegiem rz. O. (MK 3, 189); 1442 ks. Bolesław IV daje Jakubowi z Kuszewa młyn nowo zbudowany na rz. O. we wsi ks. Jadowo „prope Lyw” (MK 3, 278v-9); 1473 ks. Bolesław V [warsz.] daje kościołowi ś. Jakuba w Jadowie 2 wł. i 4 mr. w Jadowie [kam.] koło rz. O. (MK 9, 32v); 1483 ks. Bolesław V nadaje 20 wł. zw. Kobylełąki [potem Kobyla Łąka, kam., Dobre] w lasach Sulew przy granicy dóbr Ossowno i Pniewnik, z brzegiem rz. O. [nadanie graniczyło z rejonem późniejszej wsi Makowiec we włości O. i z rejonem późniejszej wsi Radoszyna w dobrach Pniewnik] (MK 9, 152v; por. AHPMaz); 1501 ks. Konrad III daje Janowi z Zamienia [garw./Mińsk] kasztelanowi czer. brzeg rz. O. poniżej młyna na rz. Pniewnik koło lasów Sulewskich [Sulewo, kam./Jadowo, wieś książ.], gdzie wybierze, w stronę Jadowa, na założenie kuźnicy, tj. młyna rudnego zw. Rudą (MK 18, 123); 1565 młyn na stawie na rz. O. ma 3 koła: korzeczne, mączne, foluszowe, w dobrach Stanisławów (LMaz 2, 192).
Lit. Hydronimia Wisły nr 410; AHPMaz, mapa.
OSTRÓW (1549 silva Ostrow) las w dobrach Goździec obok dóbr Goździec Kruki i Kałuszyno Szymony. Por. AHPMaz. oraz Mapa pow. węgrowskiego z 1951 r. (oznaczone granice lokalne).
1549 król Zygmunt August daje Aleksemu Cieciszewskiemu, chorążemu liw., tenutariuszowi dóbr Goździec i jego synom pr. lokowania wsi w lesie O., obok dóbr szlachty z Kruk [Goździec Kruki] i Szymon [Kałuszyno Szymony] oraz w lesie Łukawica graniczącym z dobrami Bojemskimi [włość Boimie obejmowała też Żdżar, Ryczycę i Skrodę] oraz daje na te przyszłe wsie 15 lat wolnizny (MS 5/1 nr 427; MK 77, 3).
Uw. Jest to nazwa topograficzna, wskazuje na wyspę, kępę drzew, może też lesiste wzniesienie na szerszym płaskim obszarze. Na Mazowszu powstało sporo takich nazw terenowych i miejscowych (Maz. nazwy ter. 124-125; AHPMaz s. 201-202).
PIGŁÓWKA (1475 Pyklowka fl., 1531 Piglowka) rz., lewy dopływ Liwca, płynie spod Zawad i Rąbieży, uchodzi powyżej Popowa (dziś Popielowa).
1475 ks. Konrad III sprzedaje Markowi, Andrzejowi i Grzegorzowi z Połazia 3 wł. z 10 mr lasu zw. Połazie między dobrami Połazie, Żabokliki, Żelazowo, Zawady koło rz. P. (MK 5, 179); 1531 (MS IV/1, 5810; za 11 kop gr).
Lit. Hydronimia Wisły, nr 408, ale rz. P. nietrafnie lokalizowana powyżej ujścia Czerwonki do Liwca.
PNIEWNIK rz. (1424 fluvium Pnyewnik, 1501 Pnyewnyk rivulus, 1839 rz. Pniewniczanka) obecnie Pniewniczanka, pr. dopływ Ossownicy.
1424 w podziale włości leśnej Pniewnik, granica wewnętrzna oddziela włas. Prusów ze Świętochowa [tarcz.], położoną od strony Jadowa. Granica [z pozostałymi dobrami Pniewnik] idzie od [węgła] gran. Korytnicy przez las Połazie do wierzchołka rz. P. (MK 3, 42v); 1501 ks. Konrad III daje Janowi z Zamienia kaszt. czer. brzeg rz. Ossownica poniżej młyna na rz. P. koło lasów Sulewskich [Sulewo, kam./Jadowo, wieś książ.], gdzie wybierze, w stronę Jadowa, na założenie kuźnicy, tj. młyna rudnego zw. Rudą (MK 18, 123); 2 poł. XVI w. rz. Pniewnik (AHPMaz); 1839 R[z]. Pniewniczanka (Mapa Kwat.].
Lit. Hydronimia Wisły nr 410; AHPMaz.
POŁOMIA (1483 Polomia, 1563 Polomia Ralowe! Łąki) AHP Maz indeks s. 240: Połomia i Rakowe Łąki zlokalizowane w przybliżeniu w Załężu, dziś Zalesie, 2 km na E od Korytnicy. RegDiec. 1783-1784, s. 484 tylko Zalesie, 9 działów różnych posiadaczy, zapewne nazwy zaginęły wcześniej.
1. distr. Liw., 1563 par. Korytnica (ŹD 419).
3. Włas. książ., potem szlach. 1483 ks. Konrad III sprzedaje Gotardowi i Leonardowi br. z Noiszewa po przemierzeniu własności nadwyżki: 6 wł. lasu P. obok granic Kruszewskich, Korytnickich z jednej, a Zawadzkich i Żelazowskich z drugiej strony za 30 kóp w półgr, a ponadto 4 wł. w dąbrowie Rekowa Łąka obok granic Zawadzkich, od dóbr Popowo do dóbr Kruszewiec i Łukie, za 20 kóp w półgr (MK 5, 210v, w Czersku); 1484 tenże ks. sprzedaje rzeczonym braciom 14 wł. lasu i dąbrowy P. i Rekowa Łąka między granicami dóbr Kruszewskie, Zawadzkie, Popowskie i Korytnickie za 70 kóp gr w półgr; Gotard dostaje 9 wł., Leonard 5 wł. (MK 18, 14); 1563: 9 1 wł. szl bezkm. (ŹD 419); XIX w. Zalesie, 24 domy, 499 mr. [ok. 16 2/3 wł.] (SG 14, 334, poz. 61).
Uw. Nazwa lasu Połomia wskazuje na las powalony przez silną wichurę, połamane drzewa (Maz. nazwy ter. 138). Nazwę tej części lasu uformowano zatem po przejściu potężnej trąby powietrznej, która dokonała wyraźnych szkód w drzewostanie prawdop. porastającym wyniosłości, bardziej zagrożonym przez anomalie wietrzne.
SUCHA (1447 fluvius Sucha) rz., lewy dopływ Kostrzynia; dziś Śmierdziucha.
1447 Piotr Moszna z Polikowa sprzedaje swą część ojcowizny w obu Polikowach z młynem na rz. S. (MK 4, 50-50v). 1839 Mapa Kwat.: R. Śmierdzioch.
Uw. W pobliżu ujścia rz. Suchej do Kostrzynia powstała wieś Sucha, która pocz. obejmowała większy obszar włości leśnej w dorzeczu rz. Jej nazwa może wywodzić się od przeprawy przez rz. Suchą na drodze wzdłuż Liwca i Kostrzynia na S, w kierunku Łukowa. Nazwa włości i rzeki wydaje się być identyczna, tak jak we włości Pniewnik (zob.). Nazwa wodna mogła wskazywać na wysychające koryto rz., związane z okresowo niskim poziomem wody.
Lit. Hydronimia Wisły, nr 407.
ŚWIDNICA, rz. (1450 Swidnycza, Swyadnycza!, wsgore [w górę] Swidnycze, 1503 post fluvium Swydnycza; 1937 rz. Świdnica) prawy dopływ Kostrzynia, uchodzi naprzeciw Oleksina.
1450 podział dóbr szl. z Zaliwia, notowane obiekty terenowe i rzeki, w tym S. (MK 9, 185v-186); 1503 opis granic dóbr Chojeczno Mingosy i Widliska: za rz. S. od gran. dóbr Siana – do jesienia [jesionu] za S., – ciosny do Ciosnego lasku, dalej do granic żeliszewskich [włość Żeliszew] (MK 32, 52v); 1937 rz. Ś. (Mapa 1:100 000 WIG).
Lit. Hydronimia Wisły nr 407; AHPMaz, mapa – ciek bez nazwy.
TRZEBUCZA (1471, 1474 Trzebucza) rz. lewy dopływ Kostrzynia; płynie przez wieś Trzebuczę, uchodzi pod Boimiem. Obecnie Gawroniec.
1471 Stanisław z Sułkowa dzieli między siebie i ss. 6 wł. w Kałuszynie obok rz. zw. T., z brzegiem i stawem (MK 41, 43v); 1472 Stanisław dz. z Kałuszyna daje kościołowi w G. brzeg i połowę rz. Trzebucza na założenie stawu rybnego (AE II, 369v; KnapNot s. 193); 1473 Stanisław Sułkowski z s. Jakubem z Kałuszyna dają plebanowi w Grębkowie [w odszkodowaniu] staw przy brzegu rz. T. z groblą i 2 pręty [szerokości] obok stawu na wylewy w stronę granic szl. Milewskich i inne 2 pręty poniżej obok grobli w stronę granicy Pawła Kruka; tak jak woda była zatrzymana przez starą groblę, nie wylewając wyżej (MK 5, 173; Now II, 549).
Lit. Hydronimia Wisły I, nr 407; Mapa 1:100 000 WIG z 1937 r.: rz. Gawroniec.
TURNA (1421 Thurnya rivulus, 1427 struga Thurna, 1475 fluvium Thurna, 1505 torrens Turna) rz., lewy dopływ Liwca, uchodzi powyżej Korycianki.
1421 ks. Janusz daje 10 wł. zw. Kruszewiec nad rz. T. (MK 3, 79v); 1427 ks. Janusz daje 10 wł. nad rz. zw. struga T., obok Kruszewca (PP V, 500); 1475 wł. w dziedzictwie T. koło rz. T. obok granicy Zawad (MK 5, 180v); 1475 inne wł. k. granic Korytnicy, Kruszewa, Żelazowskich inaczej Szostkowo Rzepisko oraz w stronę rz. T. (MK 5, 80v); 1505 dział roli w Kruszewcu położony koło rz. T. od siedlisk do granic, z łąkami (MK 18, 246v).
Uw. Nazwa rz. jest ident. z nazwą wsi Turna, była wcześniejsza od niej.
Hydronimia Wisły nr 409.
WARTOPNIK (1477 Warthopnyk fl.) rz. w dorzeczu Liwca w pobliżu Pniewnika, może dopływ Gołębnicy lub Korycianki.
1477 ks. Konrad III sprzedaje 20 wł. lasu Połazie, zaczynając od granicy działu kupionego od zm. Osieckiego (zob. Połazie Osiek), obok granicy Pniewnika, nad rz. W., koło Lisich Jam inaczej Jaźwin, między Korytnicą [włością książ.] i Rabianami [Moszczoną] szlachcie z Kątów (MK 5, 182 bv).
Uw. Jedyna wzmianka, co utrudnia identyfikację terenu; idzie o obszar na północny wschód od granic wsi Pniewnik po granice Rabienia-Moszczonej oraz Woli Korytnickiej.
Hydronimia Wisły t. I, nr 409 jako dopływ Korycianki.
ZELSZYNKĄT[?] (1547 Zelszinkanth), las nad rz. Kostrzyń w rejonie Oleksina. 1547 włas. Aleksego Bojemskiego. Przeznacza tenże las, położony między rz. Kostrzyń a gościńcem, który idzie z Boimia do Rudy [liw., Oleksin], do wykarczowania na uposażenie plebana w Oleksinie (Now II, 546; KnapNot 444).
ŻYTNIA (1450 fl. Zythnya, 1473 Szithna fluvius, 1783 rz. Muchawka, 1786 rz. Żytnia), rz., lewy dopływ Liwca; obecnie Muchawka, u której ujścia do Liwca leży wieś Żytnia.
1450 w podziale dóbr Zaliwie: do rz. Z. (MK 9, 185v-186; MK 18, 41); 1473: 1 wł. i łąka Bielka w lesie Rakowiec koło rz. Sz. w dobrach Żelkowo (MK 5, 172v); 1783 rz. M. opisana w pobliżu Żelkowa (mapa woj. maz. Perthéesa); 1786 rz. Ż. opisana w pobliżu Żelkowa (mapa woj. lubelskiego Perthéesa).
Lit. Hydronimia Wisły, nr 406; AHPMaz; SG 6, 790 rz. Muchawka wpada do Liwca dwoma ramionami, wschodnim pod Żytnią, zachodnim pod Jerzmanowem; przyjmuje pod Żytnią rzeczkę tej samej nazwy.
Materiały do słownika historyczno-geograficznego ziemi liwskiej w średniowieczu i w XVI wieku autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.