Uwagi wstępne

W ciągu kilku ostatnich lat na łamach polskich czasopism i podczas konferencji naukowych opublikowano artykuły i wygłoszono referaty, dotyczące pomysłów umożliwiających skutecznie udostępnianie źródeł masowych, których objętość uniemożliwia ich efektywne opracowanie tradycyjnymi metodami edytorskimi (Związek 2017: 203–6). Mowa tu w szczególności o źródłach o charakterze podatkowym, inwentarzowym oraz o księgach sądowych (Słoń 2011, 2015a, 2015b, 2017; Słoń and Słomski 2017; Słoń and Zachara-Związek 2018). Trzeba jednak zaznaczyć, że dyskusja ta dotyczyła także kwestii publikacji źródeł o niezwykle wrażliwej i trudnej (ze względu na kurchość wosku pieczętnego) edytorsko strukturze, to znaczy rekognicjarzy (Gochna 2016) oraz zagadnień cyfrowego wydawania map dawnych, w których możliwe byłoby połączenie ze sobą trzech elementów: skanu wyjściowego, opracowanej krytycznie mapy i odpowiedniej warstwy danych o charakterze przestrzenno-statystycznym (Kann and Panecki 2016). Wszystkie te działania wpisują się w naturalnie w szerszą dyskusję na temat humanistyki cyfrowej (digital humanities), która w Polsce nie ma jeszcze wystarczająco ugruntowanej pozycji. Poza kilkoma środowiskami (związanymi głównie z badaniami lingwistyczno-literackimi) ciężko jest wskazać wiodący ośrodek krajowy, który specjalizowałby się w tej problematyce. Problem ten szczególnie dotyka środowiska historycznego, które zdaje się zamykać na ten nurt badawczy, rozwijający się prężnie na Zachodzie od co najmniej dwóch dekad¹

Głównym celem realizowanego od 2015 r. projektu było przetestowanie opracowanej wcześniej roboczej metody indeksowania skanów źródeł historycznych (Słoń and Zachara-Związek 2018). materiałów źródłowych pochodzących z terenu dawnego powiatu kaliskiego, co wynikało nie tylko z faktu opracowywanego wówczas kolejnego tomu z serii Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI w., ale także z potrzeby zebrania materiału do przygotowywanej pracy doktorskiej. Materiały pozyskane z opracowania indeksów do ksiąg sądów szlacheckich (grodzkich i ziemskich) powiatu kaliskiego miały być też pomocą w pisaniu prac doktorskich dla dwóch kolejnych osób, opracowujących podobne indeksy: Arkadiusza Borka, który studiował akta konsystorza kaliskiego z początku XVI w. i Michała Gochny, zajmującego się kwestiami rozwoju aparatu skarbowego i struktury rodzin szlacheckich w tym samym powiecie dla drugiej połowy XVI w.

W pierwotnym planie chcieliśmy zindeksować osiem ksiąg sądów szlacheckich dla powiatu kaliskiego, które chronologicznie zamykałyby się w okresie od ok. 1470 r. do schyłku pierwszej lub drugiej dekady kolejnego stulecia. W związku z tym do realizacji projektu wybrano następujące księgi:

Gr. 28 (1465–1466; 1479–1490 / 544 kart);
Gr. 29 (1490–1497 / 581 kart);
Gr. 30 (1498–1504 / 430 kart);
Gr. 31 (1504–1508 / 267 kart);
Z. 13 (1472; 1476; 1479 / 92 kart);
Z. 18 (1450–1490 / 72 kart);
Z. 19 (1491; 1501; 1504–1505; 1507–1508; 1510–1514; 1518–1519 / 718 kart);
Z. 20 (1505; 1507; 1509–1515; 1518–1519; 1522–1530; 1532–1535; 1538–1539 / 465 kart).

Łączna liczba wszystkich stron wymagających opracowania wynosiła – według inwentarza archiwum w Poznaniu – ponad 6 tys. stron. Niestety w trakcie realizacji projektu okazało się, że niemożliwe było zindeksowanie skrajnych ksiąg – tzn. Gr. 28 i Z. 20. Powody takiego stanu rzeczy są co najmniej trzy. Po pierwsze (1), w trakcie trwania projektu stopniowo rozwijano metodę indeksacji i zestawiano ją z doświadczeniami nabytym podczas projektu pilotażowego (zob. dalej). W efekcie, w porównaniu do metody zastosowanej w najstarszej księdze grodzkiej wschowskiej (Słoń and Zachara-Związek 2018) nie indeksowaliśmy wszystkich wystąpień osób, jednostek osadniczych i elementów selektywnego indeksu rzeczowego w danej zapisce. Musiało minąć sporo czasu, zanim doszliśmy do wniosku, że oznaczanie każdego wystąpienia może przyczynić się do zindeksowania ¼ wszystkich zgłoszonych w projekcie ksiąg lub w najgorszym razie spowodować niezrealizowanie projektu. Te założenia należało w pewnym momencie zmienić i zaktualizować wcześniej wykonaną już pracę. Kolejnym (2) powodem jest bogactwo treści ksiąg sądowych z przełomu XV i XVI w. Widać to dobrze w zestawieniu z liczbą haseł dla pilotażowej księgi wschowskiej i materiału pochodzącego z drugiej połowy XVI w. Dla przykładu, w przypadku księgi wschowskiej (388 stron) zindeksowano 5513 haseł. Zgłoszona w niniejszym projekcie księga Z. 19 (1436 stron) miała już 19786 haseł (przy przyjęciu metody indeksowania tylko pierwszego pojawienia się danego hasła w określonej zapisce). Księga grodzka kaliska Gr. 77 (dla jednego roku) z drugiej połowy XVI w., opracowywana w podobnym projekcie indeksacyjnym, przy 1143 stronach zawiera liczbę 6269 haseł. Wydaje się, że ten przykład doskonale obrazuje z jaką ilością informacji źródłowych należało się zmierzyć podczas indeksacji ksiąg z przełomu XV i XVI w. (zob. Tab. 1).

Tab. 1 Wstępne statystyki zapisek i haseł w księgach sądów szlacheckich objętych projektem edycyjnym.

	stan opracowania	format	zapiski	hasła (suma)a	hasła (osobowe)	hasła (geograficzne)b	hasła (rzeczowe)
Z. 13	zamknięta wersja robocza	dutka	674	2,909	2,104	464	341
Z. 18	zamknięta wersja robocza	dutka	571	2,093	1,890	125	78
Z. 19	otwarta wersja robocza	in folio	4,179	22,099	14,371	3,875	3,873
Gr. 29	otwarta wersja robocza	in folio	4,001	17,270	13,228	2,721	1,321
Gr. 30	otwarta wersja robocza	in folio	3,022	11,865	6,732	1,699	3,434
Gr. 31	zamknięta wersja robocza	in folio	1,636	7,865	5,260	1,261	1,344
SUMA			14,083	64,101	43,585	10,145	10,391

^a Ze względu na to, że połowa ksiąg wymaga dalszych prac redakcyjnych liczby w tej kolumnie podane zostały bez obliczenia zapisek kontynuowanych na kolejnych stronach.
^b Za hasła geograficzne uznajemy w tym zestawieniu wszystkie osady wymieniane na łamach ksiąg sadowych. Więcej o tym zob. dalej.

Ostatnim powodem (3), który przyczynił się do nie zindeksowania dwóch ksiąg (Gr. 28 i Z. 20) była konieczność odpowiedniego ich zredagowania po wstępnym przygotowaniu. W skład tych czynności wchodziło ich skolacjonowanie (sprawdzenie wszystkich zapisek i haseł), opracowanie typów poszczególnych spraw sądowych, identyfikacja miejscowości, odczyt całości wybranych zapisek i stworzenie znormalizowanego wykazu osób pojawiających się na kartach wszystkich źródeł. Wszystkie te czynności – ze względu na liczbę poszczególnych haseł – niestety trwały dłużej niż zakładaliśmy na początku (tzn. po doświadczeniach projektu pilotażowego). Dzięki gigantycznej pomocy osób z zewnątrz (m.in. dr. Witolda Brzezińskiego i prof. Joanny Karczewskiej) niektóre etapy z tych prac udało się przyspieszyć (kolacjonowanie i określanie typów spraw sądowych), natomiast kwestie związane z identyfikacją osad i wstępnym opracowaniem znormalizowanych list osób pojawiających się w księgach także okazały się bardzo czasochłonnym etapem prac. W trakcie tych zadań należało wielokrotnie sięgać do innych materiałów (m.in. rejestrów poborowych, ksiąg rezygnacji, innych ksiąg sądowych, Tek Dworzaczka, wykazów urzędników ziemskich etc.) by móc zidentyfikować określoną osadę lub móc poprawnie rozwiązać nazwisko osoby występującej w źródle. W wypadku niektórych ksiąg (a szczególnie dudek Z. 13 i Z. 18) należało także zastanowić się, czy karty źródeł znajdujące się w danej jednostce archiwalnej nie dotyczą innego powiatu i nie pochodzą tym samym z innych wielkopolskich ksiąg sądów szlacheckich.

Wszystkie sześć opracowanych ksiąg jest w obecnym momencie udostępnianych przez stronę www.atlasfontium.pl. Połowa indeksów została opracowana według tych samych zasad, co opublikowana w 2018 r. księga wschowska. Oznacza to, że użytkownik tej aplikacji dostaje – zaprezentowane on-line – tabele zawierające dane o zapiskach i hasłach każdej księgi, skan rękopisu i interaktywną mapę, pozwalającą na przeglądanie zawartości księgi według miejscowości. Dokładny sposób prezentacji danych w postaci serwisu webGISowego został omówiony w osobnej publikacji, która ukaże się w tym lub przyszłym roku (Borek et al. [w druku]). Indeksy do tej pory niezredagowane są możliwe do pobrania w postaci plików .xls, gdzie za pomocą permalinków użytkownik może w bezpośredni sposób dotrzeć do interesującego go miejsca w rękopisie.

Istotną nowością z punktu widzenia użytkowników są metadane, które zostały dołączone do każdej zamieszczonej księgi. Można pobrać z strony (zob. niżej). Zainteresowany Czytelnik znajdzie tam podstawowe informacje źródłoznawcze dotyczące danej jednostki archiwalnej.

Indeks osobowy, geograficzny i rzeczowy

Tak jak zostało to wskazane w innych miejscach całość projektu polegała na zindeksowaniu ksiąg sądowych pod kątem pojawiających się tam osób, osad i innych elementów, które mogą być pomocne w prowadzonych studiach geograficzno-historycznych (Związek 2017: 220–6; Słoń and Zachara-Związek 2018: 216). W kwestii indeksu osobowego oznaczaliśmy szlachtę, mieszczan, chłopów i osoby duchowne² . Niekiedy zdarzały się jednak osoby określane predykatami wspólnymi dla dwóch stanów (np. szlachta mieszkająca w mieście). Wówczas przyporządkowywaliśmy te osoby do grupy „mieszanej”. Czasami osoby pojawiające się na kartach ksiąg sądowych nie były określane żadnym predykatem – wówczas przypisywano im wartość „nieokreślony”. Hasła pojawiające się w indeksie rzeczowym i geograficznym zaczerpnięte zostały bezpośrednio z zestawu haseł obowiązującego w słownikowych opracowaniach historyczno-geograficznych (Górska-Gołaska 1978: 122–38). Dodatkowym elementem pojawiającym się w opracowanych indeksach jest pole „informacje dodatkowe”, w którym odnotowywane były wszystkie ważne – lecz wymykające się z indeksu – informacje. Odnotowywano tam na przykład: stopień powinowactwa lub pokrewieństwa pomiędzy poszczególnymi osobami, pełnione urzędy; położenie poszczególnych pól, stawów czy ogrodów (np. ortus, qui iacet inter kmethones, videlicet Sowyk et Matiam).

Tab. 2 Wstępny podział haseł z indeksów geograficznego, osobowego i rzeczowego opracowany na podstawie ksiąg Gr. 31, Z. 13 i Z. 18.

Typ nadrzędny	Typ podrzędny
geograficzne	granice
geograficzne	jezioro
geograficzne	kopce graniczne
geograficzne	las
geograficzne	łąka
geograficzne	miasto
geograficzne	miejsce
geograficzne	ogród
geograficzne	osada wiejska
geograficzne	pole
geograficzne	pustka
geograficzne	rzeka lub strumień
geograficzne	staw
geograficzne	topgrafia miejska
geograficzne	wzgórze
geograficzne	znak graniczny
geogaficzne	źródło
osobowe	chłopski
osobowe	duchowny
osobowe	król
osobowe	mieszany
osobowe	mieszczański
osobowe	nieokreślony
osobowe	szlachecki
osobowe	żydowski
rzeczowe	czynsz
rzeczowe	droga
rzeczowe	folwark
rzeczowe	jednostka administracji kościelnej
rzeczowe	karczma
rzeczowe	klasztor
rzeczowe	kolegium duchowieństwa
rzeczowe	kościół
rzeczowe	młyn
rzeczowe	most
rzeczowe	posag
rzeczowe	powiat
rzeczowe	siedziba
rzeczowe	sołectwo
rzeczowe	urząd grodzki
rzeczowe	urząd kościelny
rzeczowe	wiano
rzeczowe	władze miejskie
rzeczowe	wyprawa
rzeczowe	zabudowania
rzeczowe	zamek

Dodatkowo w ramach próby, w księdze Gr. 31, każdy element wchodzący w skład wszystkich trzech indeksów starano się uprzestrzennić, to znaczy do każdego hasła przyporządkowywano w miarę możliwości identyfikatory miejscowości z przestrzennej bazy danych „Ziemie polskie Korony w XVI w.”³ . Uzyskane rezultaty nie są jednak w pełni zadowalające, gdyż obecna struktura bazy nie pozwala na przykład na przypisanie jednej osobie kilku identyfikatorów osad, z których się pisała. Ze względu na to, że niekiedy sprawy sądowe dotyczyły także kwestii nie dotyczących przestrzeni jako takiej (np. kara sądowa za niestawienie się przed sądem), wówczas nadanie odpowiedniego identyfikatora stronom sporu stawało się niemożliwe. Zdecydowanie lepszych wyników w uprzestrzennianiu danych zawartych w księgach sądowych należy oczekiwać w stosunku do materiału zawartego w księgach rezygnacji (libri resignationes) (Pośpiech (1989); Borek et al. [w druku]), które niestety nie były objęte indeksowaniem podczas tego projektu.

Typy spraw sądowych (Witold Brzeziński)

Zawarte na kartach późnośredniowiecznych ksiąg sądowych wpisy cechuje bardzo duża różnorodność odnotowywanych w nich spraw. Wynika to z charakteru wytwarzających je instytucji, sądu ziemskiego oraz starościńskiego (grodzkiego) i związanego z nim urzędu grodzkiego. Były one bowiem miejscem nie tylko rozsądzania sporów między skonfliktowanymi stronami, ale i uwierzytelniania różnego rodzaju transakcji i zobowiązań. Jednak to, co z jednej strony czyni je niezwykle cennym źródłem w badaniach nad społeczeństwem polskim tego okresu, z drugiej niesie pewne trudności, gdy zachodzi potrzeba wyróżnienia typów rejestrowanych w tychże wpisach spraw. Uwaga ta dotyczy również wpisów zawartych na kartach indeksowanych kaliskich ksiąg grodzkich i ziemskich.

Dokonując wyróżnienia typów dokumentowanych na ich kartach spraw, oparto się na podjętych już wcześniej przez innych badaczy próbach klasyfikacji. Najbardziej pomocne okazały się propozycje przedstawione przez Janusza Łossowskiego (Łosowski 2004). W ślad za nim przyjęto ogólny podział wpisów na majątkowe-finansowe i sądowe, a w ich ramach wyróżniono już w sposób bardziej szczegółowy typy odnotowywanych w nich spraw, wykorzystując w tym celu w części jego propozycje, jak i też stosując własne rozwiązania. Przyjęte do ich określenia łacińskie nazwy odwołują się do terminów i sformułowań występujących w treści wpisów, a także we współczesnych opracowaniach naukowych. One też ostatecznie zostały umieszczone w tabeli indeksu, określając typ sprawy zawartej we wpisie, z którym zostały powiązane.

Wpisy majątkowo-finansowe odnajdujemy przede wszystkim na kartach ksiąg grodzkich. W księgach ziemskich na obszarze Wielkopolski występują one w małym stopniu. Rejestrowały one transakcje o charakterze wieczystym (np. akty kupna-sprzedaży, darowizny (resignationes) oraz transakcje czasowe, jak przykładowo zastawienie części lub całej/całych wsi (obligatio bonorum) czy też ich wydzierżawienie (arenda). Odnajdujemy tu również zobowiązania do podjęcia określonych czynności w przyszłości, jak np. spłaty długu (obligatio debiti) czy oprawienia posagu i wiana (obligatio reformationis), jak i też oświadczenia o otrzymanym zadośćuczynieniu (quittacio), np. z tytułu otrzymanego posagu czy innego zobowiązania pieniężnego lub rzeczowego. Zakres dokumentowanych we czynności prawno-majątkowych jest stosunkowo szeroki. Dokonując ich klasyfikacji, starano się brać pod uwagę nie tylko samą czynność prawną, ale i jej przedmiot.

Wpisy sądowe występują zarówno w księgach ziemskich (tu niemalże wyłącznie), jak i też grodzkich w związku z funkcją jurysdykcyjną urzędu starosty. Dotyczą one przede wszystkim spraw spornych. Przyjęcie przedmiotu sporu jako podstawy określenia typu sprawy – chociaż najbardziej pożądane – okazało się niemożliwe. Po części ze względu na zbyt dużą liczbę i różnorodność spraw, o które się procesowano – niekiedy w tym samym wpisie wymieniano kilka spraw jako przedmiot sporu – lecz przede wszystkim z tego względu, że określona część wpisów nie informuje o tym, czego spór dotyczył, odnotowywała jedynie decyzję sądu podjętą w związku z rozpatrywaną przed nim sprawą, jak np. odroczenie postępowania na wniosek obu stron (dilatio termini), nałożenie kary nestane na pozwanego czy oddalenie roszczenia zgłoszonego przez powoda z racji jego niestawienia się przed sądem (evasio). Stąd też zgodnie z tym, co zaproponował Łossowski, za podstawę określenia typu sprawy we wpisach sądowych przyjęto rejestrowane w nich czynności dotyczące prowadzonego przed sądem procesu oraz postępowania egzekucyjnego, jak i też działania związane z funkcjonowaniem samego sądu. W przypadku, gdy treść wpisu relacjonowała wcześniejszy przebieg postępowania, za podstawę do określenia typu sprawy przyjmowano ostatnią podjętą przez sąd decyzję.

Na koniec należy także wskazać, że karty ksiąg sądowych kaliskich mieściły także, co prawda sporadycznie, oblaty dokumentów.

Dalsze plany

Projekt edycyjny kaliskich ksiąg sądowych przyczynił się do postawienia wielu interesujących pytań nie tylko w kwestii technicznych rozwiązań, ale także materii społeczno-gospodarczej, w której szlachta kaliska była aktywna. Dzięki tak opracowanemu materiałowi możliwe jest podjęcie nowych wątków badawczych związanych z przepływem majątku, mobilnością społeczną, kwestiami prestiżu, polityki małżeńskiej czy wreszcie samym instytucjonalnym funkcjonowaniem sądów szlacheckich na przełomie XV i XVI w.

Wszystkie zindeksowane księgi zostaną w przyszłości zredagowane i połączone w jedną aplikację, która umożliwi łączenie zawartych w nich danych z innymi źródłami (np. danymi z rejestrów podatkowych czy informacjami pochodzącymi z innych ksiąg sądowych). W miarę możliwości opracowana zostanie także przestrzenna baza zawierająca podstawowe dane osobowe, dzięki czemu informacje zawarte w księgach będzie można poddać różnym analizom sieciowym.

Podziękowania

W prace edycyjne zaangażowane było kilka osób, dzięki którym efekt realizowanego projektu jest zdecydowanie lepszy i wydaje się, że może stanowić istotny wkład w dotychczasową wiedzę.

Słowa wdzięczności kieruję przede wszystkim ku prof. Markowi Słoniowi za wspieranie działań edytorskich i stworzenie przyjaznego środowiska naukowego w Zakładzie Atlasu Historycznego w Instytucie im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk. Prof. Marii Koczerskiej dziękuję za opiekę naukową nad projektem i to, że piątkowe seminarium doktorskie na Wydziale Historycznym UW zawsze było miejscem żywych i owocnych dyskusji. Szczególne podziękowania kieruję ku Michałowi Słomskiemu, który dzielił ze mną trud indeksacji ksiąg sądowych, i który dzielił się ze mną merytorycznymi uwagami na każdym etapie naszych prac. Osobne wyrazy wdzięczności kieruję ku prof. Joannie Karczewskiej i dr. Witoldowi Brzezińskiemu, którzy zechcieli skolacjonować opracowane przez nas ineksy i, którzy podjęli się trudu określania typów spraw sądowych. Istotne wsparcie otrzymaliśmy także od mgr. Wojciecha Lisa, który zindeksował księgę Gr. 29 i od mojej żony mgr. Urszuli Zachary-Związek, która zindeksowała dwie dutki Z. 13 i Z. 18. Dziękuję także mgr. inż. Grzgorzowi Myrdzie, który objął projekt opieką informatyczną.

Tomasz Związek

---

Niniejsza publikacja jest efektem grantu realizowanego z funduszy Narodowego Centrum Nauki (nr 2014/13/N/HS3/04428) w latach 2015–2018 pt. Cyfrowa edycja kaliskich ksiąg ziemskich i grodzkich z przełomu XV i XVI wieku.

---

Bibliografia

Borek, A., Gochna, M., Myrda, G. et al., ‘Technical and methodological foundations of digital indexing of medieval and early modern books of entries’, Digital Scholarship in the Humanities [w druku].

Gochna, M. (2016), ‘Polish Nobility Seals in the 'Recognitiones’ of the Kalisz District in 1591. The Perspective of an Edition’, in H. Flachenecker, J. Tandecki, and K. Kopiński (eds.), Editionswissenschaftliches Kolloquium 2015. Die Geschichte im Bild (Toruń), 103–8.

Górska-Gołaska, K. (1978), ‘Słownik historyczno-geograficzny Wielkopolski w średniowieczu. Metody pracy i problematyka badawcza’, Studia Źródłoznawcze, 23: 117–142.

Kann, P., and Panecki, T. (2016), ‘The 'Gaul/Raczyński’ Map of Greater Poland (1807-1812). A Project for a Digital Edition’, in H. Flachenecker, J. Tandecki, and K. Kopiński (eds.), Editionswissenschaftliches Kolloquium 2015. Die Geschichte im Bild (Toruń), 239–53.

Łosowski, J. (2004), Kancelaria grodzka chełmska od XV do XVIII wieku : studium o urzędzie, dokumentacji, jej formach i roli w życiu społeczeństwa staropolskiego (Lublin).

Pośpiech, A. (1989), ‘Księgi rezygnacji w kaliskich aktach grodzkich z lat 1580-1655. Prezentacja źródła, możliwości badawcze’, Rocznik Kaliski, 21/19-49.

Słoń, M. (2011), ‘Digitale Edition der Ausheberregister aus der Wojewodschaft Kalisch des 16. Jahrhunderts’, in H. Flachenecker, J. Tandecki, and K. Kopiński (eds.), Editionswissenschaftliches Kolloquium 2011. Quellen kirchlicher Provenienz Neue Editionsvorhaben und Aktuelle EDV-Projekte (Toruń), 393–405.

—— (2015a), ‘Geoinformationssysteme (GIS) als Instrument der Quellenedition’, in H. Flachenecker (ed.), Neuere Editionen der sogenannten „Ego-Dokumente” und andere Projekte in den Editionswissenschaften (Toruń), 259–70.

Słoń, M. (2015b), ‘Pryncypia edytorstwa źródeł historycznych w dobie rewolucji cyfrowej’, Studia Źródłoznawcze, 53: 155–161.

—— (2017), ‘Sine initio et sine fine. Edycja źródła jako proces zawsze otwarty’, in K. Kopiński, W. Mrozowicz, and J. Tandecki (eds.), Editiones sine fine, 1 vol. (Toruń), 131–42.

Słoń, M., and Słomski, M. (2017), ‘Cyfrowe możliwości publikowania źródeł historycznych’, in K. Borowiec, D. Masłej, and D. Rojszczak-Robińska (eds.), Staropolskie Spotkania Językoznawcze 2: Jak wydawać teksty dawne (Poznań), 65–84.

Słoń, M., and Zachara-Związek, U. (2018), ‘The Court Rocords of Wschowa (1495-1526). Digital Edition’, Studia Geohistorica, 6: 206–219 <http://​atlasfontium.pl​/​index.php​?​article=​wschowa&​language=​en>, accessed 12 Feb 2018.

Związek, T. (2017), ‘Wydawać, ale jak? Propozycja cyfrowej edycji staropolskich ksiąg sądowych XV-XVIII wieku’, in K. Kopiński, W. Mrozowicz, and J. Tandecki (eds.), Editiones sine fine, 1 vol. (Toruń), 203–26.

---

1. Więcej na ten temat zob. Borek et al. [w druku] i specjalny numer „Speculum” pt. „The Digital Middle Ages” (t. 92, październik 2017). [↩]
2. Imiona pojawiające się w źródłach normalizowaliśmy do nowoczesnej postaci. Stąd też występujący w źródłach „Bieniasz” będzie pojawiał się w naszym indeksie jako „Benedykt”. Pojawiające się w księgach sądowych imiona słowiańskie rozwiązywaliśmy wedle sugestii i przykładów przedstawionych w Staropolskim słowniku nazw osobowych. Ta sama zasada identyfikacji treści średniowiecznej z dzisiejszą dotyczyła rozwiązywania form posesionatywnych nazwisk. Szlachcic piszący się „de Strzedzewo” wystąpi w naszym opracowaniu jako pan „Strzydzewski”, gdyż dzisiejsza nazwa tej osady brzmi „Strzydzewo”; tak samo wymieniona w źródle osoba „de Zabczewo” (szesnastowieczna nazwa wsi Ząbczewo) będzie normalizowany do formy Zębcowski, gdyż dzisiejsza nazwa tej osady to „Zębców”. W wypadku, w którym osada średniowieczna lub nowożytna zaginęła i już nie istnieje lub została wchłonięta przez inną jednostkę osadniczą za obowiązującą przyjmowaliśmy formę źródłową. I tak osoby pochodzące ze średniowiecznego i nowożytnego Chełstowa będą pojawiały się w naszym opracowaniu jako Chełstowscy. Punktem referencyjnym w tym względzie była też edycja szesnastowiecznych rejestrów poborowych (zob. https://atlasfontium.pl/rejestry-poborowe-wojewodztwa-kaliskiego-w-xvi-wieku/instrukcja-wydawnicza-kls/) [↩]
3. Ziemie polskie Korony w XVI w. Przestrzenna bazadanych, dostępna on-line:https://atlasfontium.pl/ziemie-polskie-korony-w-xvi-w-przestrzenna-baza-danych/ [dostęp: 06.04.2020]. [↩]