Powiat kcyński

Powiat kcyński

Atlas historyczny Polski. Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w.

Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski, nr 2
red. M. Słoń, Instytut Historii PAN im. Tadeusza Manteuffla 2015

Arkadiusz Borek, Marta Piber-Zbieranowska, Jarosław Suproniuk, Urszula Zachara-Związek, Adam Muszyński

Data ostatniej aktualizacji 23.11.2015

Pobierz rejestry

Zobacz na mapie


Powiat kcyński w drugiej połowie XVI w.

Czytaj więcej

Powiat kcyński był jednym z sześciu należących do województwa kaliskiego. Znajdował się w jego północnej części, granicząc od północy z pow. nakielskim a od południa z pow. gnieźnieńskim. Granice wschodnia i zachodnia powiatu kcyńskiego były jednocześnie granicami województwa. Od zachodu pow. kcyński sąsiadował z pow. poznańskim woj. poznańskiego, zaś od wschodu z pow. bydgoskim woj. inowrocławskiego. Granice północna i wschodnia ciągnęły się w całości wzdłuż Noteci, po stronie kcyńskiej od wsi Nietąszkowo (obecnie Nietuszkowo) do Barcina. Również granica południowa w większości opierała się na naturalnej przeszkodzie, którą stanowiła rzeka Wełna. Na niewielkim odcinku zachodnim granica odbijała jednak na północ w okolicy młyna Ostrowieckigo (obecnie Ostrowo-Młyn) i omijała Pokrzywnicę, należącą do powiatu gnieźnieńskiego.

Bardziej skomplikowana była sytuacja na wschodnim odcinku tej granicy. Rozchodziła się ona z linią Wełny przy Rogowie, pozostawiając je po stronie gnieźnieńskiej, dalej biegnąc na wschód między wsiami Grochowiska Szlacheckie i Gałęzewo, od północnego-zachodu omijała Szelejewo i Gąsawę. Przechodziła między jeziorami Biskupim i Godowskim, osadami Godawy i Łysinin i skręcała na południe przez jezioro Chomiąski, odbijając na wschód między Nową Wsią Pałucką i Parlinem, zaś za Mokrem skręcała na północ i biegnąc na zachód od Krzekotowa, Słaboszewa oraz Krotoszyna, docierała do Barcina. W powiecie gnieźnieńskim istniały jednak dwie enklawy kcyńskie – Ryszewo i Ryszewko oraz Radłowa, z drugiej strony enklawę gnieźnieńską stanowiła wieś Chomiąża Księża. Granica zachodnia, zaczynając od południa, biegła na niewielkim odcinku rzeką Rudką, dalej wzdłuż Tumienicy i przy Nowym Brzeźnie zaczynała okrążać łukiem Brzekiniece, Budzyń, Podstolice, Podanin i Rataje w powiecie poznańskim (te ostatnie pojawiały się w kcyńskich rejestrach poborowych jeszcze w latach sześćdziesiątych). Przy Ratajach odbijała na południe, zostawiając Chodzież po stronie kcyńskiej i skręcała na zachód, gdzie na północ od niej znajdowały się wsie Ostrówki, Stróżewo i Trzaskowice. Ostatni odcinek biegł lasem z południa na północ, na zachód od Oleśnicy, i przy Nietuszkowie dochodził do Noteci.

Teren pow. kcyńskiego w omawianym okresie podzielony był między trzy diecezje: gnieźnieńską, poznańską i w drobnej części włocławską (Barcin i przedmieście Łabiszyna). Miejscowości w powiecie kcyńskim należały do 49 parafii, jednak na terenie powiatu kcyńskiego siedziby miało tylko 41 z nich.

Powiat kcyński zajmował w omawianym okresie obszar około 2400 km2. W drugiej połowie XVI wieku badania pozwalają uchwycić 319 punktów osadniczych. Z nich 13 to miasta (11 ośrodków odnotowują rejestry poborowe, nie wymieniają one jednak Gołańczy i Smogulca, które również można zaliczyć do tej grupy na podstawie innych źródeł), 249 – wsie, 7 – folwarki, 15 – osady młyńskie, 2 kuźnice, 33 – pustki osadnicze. Same rejestry wymieniają 263 miejscowości. Dotychczasowe badania pozwalają przyjąć, że 80% osad należało w tym okresie do szlachty, 18% stanowiło własność kościelną, tylko ok. 1% królewską, a 1% mieszaną. Największymi indywidualnymi właścicielami ziemskimi w powiecie były instytucje kościelne – arcybiskupstwo gnieźnieńskie (22 osady w kluczu żnińskim) oraz klasztor w Wągrowcu (21 osad). Także do nich należały dwa najsilniejsze ośrodki miejskie powiatu – Żnin i Wągrowiec. Również niektóre rodziny szlacheckie dysponowały pod koniec XVI w. dużymi majątkami – Potuliccy posiadali ok. 28 miejscowości lub części, Grudzińscy – ok. 20, Czarnkowscy – ok. 17. Do króla należało jedynie miasto Kcynia, 3 wsie (starostwo kcyńskie) i prawdopodobnie działy w 2 pustkach (starostwo nakielskie). Powierzchnia ziemi uprawnej uwzględnionej w rejestrach poborowych z drugiej połowy XVI w. (a więc bez areału folwarcznego) wynosiła około 35 700 ha (=357 km2), czyli około 15% całego obszaru powiatu.

Arkadiusz Borek


Na podstawie: M. Piber-Zbieranowska, Powiat kcyński w II połowie XVI wieku, „Studia Geohistorica” 3, 2015 [w druku], i ustalenia własne.


Selektywna bibliografia:

  • Boras Z., W dobie szlacheckiej Rzeczpospolitej, [w:] Dzieje Wągrowca, red. E. Makowski, Poznań 1994, s. 57-90.
  • Chmielewski S., Od lokacji miasta do połowy XVII w. 1434-1654, [w:] Dzieje Chodzieży, red. tenże, Chodzież 1998, s. 33-79.
  • Górny M., Metryki chrztów z parafii smoguleckiej. Część 1. Lata 1592–1618, „Genealogia” 5, 1995, s. 107-140.
  • Górny M., Metryki chrztów z parafii smoguleckiej. Część 2. Lata 1619–1652, „Genealogia” 6, 1995, s. 89-132.
  • Janiszewska-Mincerowa B., Mincer F., W okresie staropolskim (XIV w. – 1773), [w:] Dzieje Szubina, red. M. Biskup, Warszawa-Poznań 1974, s. 21-72.
  • Kądziołka J., Żnin po lokacji (1263-1654), [w:] Żnin. 700 lat dziejów miasta, red. J. Topolski, Bydgoszcz 1965, s. 49-75.
  • Klint P., Szlachecki obrót ziemią w powiecie kcyńskim w latach 1626-1655, Wrocław 2012.
  • Kozieczka-Śliwińska D., Dzieje Margonina w dobie staropolskiej, [w:] Dzieje Margonina, red. K. Rzepa¸ Poznań 2002, s. 27-51.
  • Leitgeber S., Potuliccy, Londyn 1990.
  • Leitgeber S., Smoguleccy herbu Grzymała. Dzieje rodziny od XVI do XVIII w., „Genealogia”, 6 (1995), s. 27-52.
  • Leitgeber S., Spis szlachty powiatu kcyńskiego z 1621 roku, „Genealogia” 5, 1995, s. 141-144.
  • Łęcki W., Województwo pilskie. Szkic monograficzny, Warszawa 1988.
  • Mincer F., Dzieje Kcyni do 1772 r., [w:] Dzieje Kcyni i okolic, red. W. Jastrzębski, Kcynia 1993, s. 27-71.
  • Moeglich M., Młyny wągrowieckie w „czasach cysterskich”. Zarys problemu, [w:] Wangrovieciana. Studia et Fontes. Wągrowieckie studia muzealne, Wągrowiec 2013, s. 11-25.
  • Piber-Zbieranowska M, Powiat kcyński w II połowie XVI wieku, „Studia Geohistorica” 3, 2015, s. 91-111.
  • Gidaszewski T., Piber-Zbieranowska M., Suproniuk J., Zbieranowski M., Transformations of the Natural Landscapes of the Middle Noteć Region from the Tenth to the Sixteenth Century, [w:] Landscapes and Societies in Medieval Europe East of the Elbe, red. nauk. Sunhild Kleingärtner i in., Toronto 2013, s. 245-273.
  • Polaszewski L., Własność feudalna w województwie kaliskim w XVI w., Poznań 1976.
  • Polkowski I., Historya majętności łabiszyńskiej od roku 1376-1876, przedm. J. Ostoja-Zagórski, Łabiszyn 1994.
  • Przybysz T., Stosunki społeczno-gospodarcze w dobrach klasztoru cystersów w Ł. – Wągrowcu w okresie gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (XVI-XVIII w.), [w:] Studia i materiały do dziejów Pałuk, T. 3., red. A. M. Wyrwa P. 2000, s. 445-543.
  • Wędzki A., Okres staropolski, [w:] Gołańcz. Z dziejów miasta i regionu, red. tenże, Gołańcz 2001, s. 10-65.
  • Witkowski R., Czasy nowożytne (od początku XVI w. do 1815 r.), [w:] Żnin. 750 lat dziejów miasta, red. T. Janicki, Żnin 2013, s. 83-139.
Czytaj mniej

Zasady elektronicznej edycji rejestrów poborowych powiatu kcyńskiego z drugiej połowy XVI w.

Czytaj więcej

Językiem edycji jest polski. Przetłumaczone lub zmodernizowane zostały nazwy obiektów oraz zawodów w kolumnach „obiekty” i „rzem_lista”, ujednolicono też w nich formę i sposób zapisu informacji. Zabiegi te nie objęły kolumny „varia”, gdzie podano informacje w postaci źródłowej lub komentarze wydawcy ujęty w nawias kwadratowy.

W wypadkach, gdy wieś została rozpisana na dział, ale sumę podatku podano razem dla całej miejscowości, wpisano ją przy ostatnim dziale, sygnalizując to w kolumnie „varia”.

W kolumnie „varia” odnotowywano pojawienie się w rejestrze komornicy lub innych żeńskich przedstawicielek niektórych grup społecznych. W wypadku komornic zaznaczono, o jaką kategorię chodzi (z bydłem czy bez) tylko, gdy w danym wpisie pojawiły się więcej niż jedna kategoria.

W sytuacji, gdy brak było dokładnej informacji co do określenia przedmiotu opodatkowania (np. komornicy z bydłem czy bez) starano się to określić na podstawie zapłaconego podatku.

Szos w jednostkach innych niż floren i grosze wpisano w kolumnę „varia”, przeliczając go również na floreny i grosze w odpowiednich kolumnach.

Sprawdzono sumy podatku wpisanej przez pisarza, porównując ją z informacjami zawartymi w uniwersałach, poprawną sumę wpisano w kolumnie „varia”. Należy jednak zauważyć, że nie we wszystkich wypadkach, ze względu na trudności w interpretacji zapisu i inne czynniki (posiadanie przez pisarza jakichś dodatkowych informacji), sytuacja jest na tyle jasna, aby wyrokować czy jest to faktyczny błąd.

W kolumnie „parafia” użyto ustalonej nazwy XVI-wiecznej miejscowości. Braki lub pomyłki w informacjach o przynależności parafialnej (zazwyczaj jest to pominięcie informacji o parafialnym charakterze danej osady) poprawiano jedynie wtedy, gdy jednoznacznie wynikało to z kolejności pojawiających się miejscowości. Nie dokonywano tego przy wsiach opata wągrowieckiego, zgrupowanych w rejestrach wg klucza własnościowego, a nie parafialnego.

Nazwiska w kolumnach „osoby” i „rodziny” ujednolicono w ramach wszystkich rejestrów kcyńskich. W kolumnie „wlasciciel” w edycji poszczególnych rejestrów podano formę źródłową z pominięciem słów sors, część, z części. W kolumnie „wlasc_16w” w tabeli zbiorczej zazwyczaj podano tylko lepiej poświadczone osoby i rodziny (wykorzystano ustalenia L. Polaszewskiego, informacje z Tek Dworzaczka, oraz zawarte w rejestrach poborowych). Zaprezentowanych w niej informacje nie mają na celu wyczerpującego przedstawienia historii własnościowej danej osady, ale stanowią jedynie pewien punkt wyjścia do dalszych ustaleń. W poszczególnych komórkach nazwiska właścicieli uszeregowano alfabetycznie, a nie chronologicznie, ponieważ wykorzystana podstawa źródłowa nie pozwala na pełną rekonstrukcję tego typu.

Do oszacowania liczby ludności w miastach wykorzystano informacje z rejestru poborowego z 1591 r., gdzie podano liczbę domów w miastach (z wyjątkiem Kcyni), oraz przekazane przez Franciszka i Barbarę Mincerów[1] liczby domów znajdujące się w rejestrze podymnego z 1635 r. Pierwszeństwo przyznano tym ostatnim, ponieważ w porównaniu z nimi liczby podane w rejestrze z 1591 są znacznie niższe (w przypadku Barcina, Chodzieży, Łekna, Szubina o ok. 75%, Margonina i Rynarzewa ok. 50%) i trudno je tłumaczyć tak gwałtownym rozwojem tych ośrodków w ciągu tych 40 lat. Wyjątkiem są tutaj Łabiszyn, gdzie wiadomo, że mała liczba domów w 1635 r. była spowodowana pożarem miasta, i Żnin, gdzie inne źródła wskazują, że na przełomie XVI i XVII wieku liczba domów była większa niż odnotowana w 1635[2], dlatego za podstawę do obliczeń przyjęto liczbę domów z 1591 r. Jako mnożnik zastosowano 9 osób na dom. W ramach uzupełnienia w tabeli zbiorczej w kolumnie „uwagi” podano przybliżoną liczbę mieszkańców uzyskaną na podstawie danych z 1591 r. (w wypadku Łabiszyna z 1635 r.), jeśli różniła się od tej w kolumnie „wielkosc_osady”.

W rejestrach poborowych powiatu kcyńskiego tylko trzy (1564, 1565, 1576) zawierają wykazy miejscowości, w których ziemie uprawiali szlachcice bez kmieci. W innych te wiadomości pojawiają się w postaci listy samych szlachciców, bez informacji pozwalającej na lokalizacje przestrzenną (z nielicznymi wyjątkami). Dane te zostały udostępnione w postaci edycji tych list na końcu wstępu do danego rejestru.

Łany przypisane w rejestrach do miast, niezależnie od ich różnych określeń źródłowych, wpisano w kolumnę „inne_lany_lb” z określeniem jako miejskie.

W rejestrach, w których podatek z karczem ściągano na podstawie posiadanej przez nie ziemi (od 1578 r.), w kolumnie „obiekty” zaznaczono obecność pojedynczej karczmy, jeżeli znalazły się przesłanki dające podstawy do określenia ich ilości (np. wspomniani są dwaj karczmarze), odnotowano tę liczbę i w kolumnie „varia” wpisano informacje na ten temat ze źródła.

Liczba łanów w kolumnach w „inne_lany_lb” została wyliczona na podstawie zapłaconego podatku, dlatego informacje tam zawarte mają jedynie charakter orientacyjny.

Kołom młyńskim w uniwersałach były przypisane dwie stawki podatkowe, dzielące je na koła doroczne i dziedziczne, ale pisarze w rejestrach zazwyczaj rozróżniali je na korzeczne i walne (wyjątkiem jest rejestr z 1576 r.). Z tego powodu zdecydowano się pozostawić ten podział źródłowy, a nie kategoryzację wg stawek podatkowych.

W edycji rejestrów jako osobne rekordy wyróżniono młyny Wągrowiecki i Słodowy, mimo iż oba prawdopodobnie były częścią Wągrowca[3]. Powodem tego są ich częściowo samodzielne wpisy w rejestrach, gdzie podatek z nich jest zazwyczaj zsumowany razem z młynami Straszewskim i Ostrowskim. Wyodrębniono także wieś Grabowo, która była liczona razem z Kcynią i nie funkcjonuje w rejestrach jako samodzielna jednostka.

W edycji nie oddano pojawiającego się znaku ƶ, ponieważ w żadnym z rejstrów nie stwierdzono, aby był on stosowany konsekwentnie na oznaczeni odrębnej od z wartości fonetycznej (w jednym rejestrze można znaleźć Zalesie, jak i Ƶ, zaś w rejestrach spisanych po polsku można spotkać się z zapisem czescz i cƶƶ na tej samej stronie). Dwuznak ij/ÿ oddano przez ij lub y, zależnie od wartości fonetycznej w danym wyrazie.

W rejestrach często da się wyróżnić dwie ręce. Podstawową, która spisała rejestr, oraz kolejną odpowiedzialną zazwyczaj za uzupełnienia i poprawki. Jako że często inne osoby wpisywały sumę podatku z całej strony, nie uwzględniono tego w komentarzu do poszczególnych rejestrów. Edycja rejestrów nie obejmuje podsumowań z całych stron i powiatu.

Skróty w tabeli zbiorczej (niewymienione w spisie dla całego wydawnictwa):

  • AAG. Wiz. 3 – Archiwum Diecezjalne we Włocławku, Archiwum Arcybiskupów Gnieźnieńskich, Akta wizytacji archidiakonatu gnieźneńskiego 1608-1609 (Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne – mikrofilm nr 3812).
  • MK – Archiwum Główne Akt Dawnych, Metryk Koronna

[1] B. Janiszewska-Mincerowa, F. Mincer, W okresie staropolskim, w: Dzieje Szubina, red. M. Biskup, Warszawa-Poznań 1974, s. 41-42. [2] J. Kądziołka, Żnin po lokacji, w: Żnin. 700 lat dziejów miasta, red. J. Topolski, Bydgoszcz 1965, s. 54-57. [3] zob. M. Moeglich, Młyny wągrowieckie w „czasach cysterskich”. Zarys problemu, w: Wangrovieciana. Studia et Fontes. Wągrowieckie studia muzealne, Wągrowiec 2013, s. 11-25.

Arkadiusz Borek

Czytaj mniej

Rejestr poborowy powiatu kcyńskiego 1564 r.

Czytaj więcej

Źródło: ASK I 12, k. 568v-586

Tytuł: Regestrum districtus Kczynensis contributionis sacrae Regiae Maiestatis Warszeviae de manso possesso cum decima per grossos viginti ac alijs rebus laudatae de villis eiusdem districtus per generosum dominum Nicolaum Mielenski burgrabium terrestrem Gnesnensem quatuor in palatinatu Calissiensi districtuum Gnesnensis scilicet Pysdrensis Kczynensis et Naklensis eiusdem contributionis exactorem. Anno domini millesimo quingentesimo sexagesimo quarto exactae. [Tytuł zajmuje całą kartę 568v, zapisany antykwą, elementami ozdobnymi są inicjał „R” z motywem roślinnym i ornament roślinny pod tekstem.]

Treść: k. 568v tytuł; k. 569-583 pobór z miast i wsi; k. 583-584v pobór z dóbr opata wągrowieckiego; 584v wsie szlachty bezkmiecej; k. 585 czopowe z miast (nieobjęte edycją); k. 586 podatek od Żydów.

Uniwersał: VL, t. 2, s. 37-42; VC, t. 2, vol. 1, s. 146-152.

Opis: Rejestr został spisany w całości po łacinie, staranną italiką o niewielkim pochyleniu, wszystkie litery są wyraźne i nie ma problemu z ich odczytem. Nie występują w nim uszkodzenia czy zanieczyszczenia utrudniające jego lekturę. Oprócz pisma głównej ręki w rejestrze znajdują się także późniejsze uzupełnienia (wyróżniające się wyblakłym atramentem) innego pisarza – dopisał on wyraz solvit przy wsiach na początkowych kartach, sumy podatku z osady oraz niewielką ilość innych uzupełnień. Główna ręka jest identyczna z tą, która wpisała rejestr z 1565 r. Na karcie 586 zapiska: Nicolaus Cawnyczky p[ro]n[o]tarius viceexactor i podpis pisarza. Rejestr ma strukturę tekstowo-tabelaryczną. Miejscowości są uszeregowane w ramach parafii, te zaś mają układ alfabetyczny. Cechą charakterystyczną dla tego rejestru jest numerowanie kart przez pisarza i wymienienie wsi (zamiast listy szlachciców), należących do szlachty bez kmieci. W rejestrze tylko dwukrotnie występują puste wpisy. Odnotowano też cztery wsie należące do opata wągrowieckiego (Łaziska, Łęgowo, Ochodza i Sienno) oraz miasto Rogowo, które od lat siedemdziesiątych pojawiają się w rejestrach gnieźnieńskich. W rejestrze odnotowano niewielką liczbę komorników we wsiach, większość z nich płaciła podatek wysokości 6 gr. Puste są tylko wpisy dotyczące jednego działu w Izdebnie i Łekna.

Uwagi redakcyjne: W wypadku Żnina, gdzie nie oddzielono od siebie komorników i ludzi luźnych, zaznaczono tę sytuację w taki sam sposób jak w wypadku analogicznego zapisu łanów kmiecych i sołtysich, czyli w kolumnie „luzni” wpisano 1, a w „kom_niesprec” liczbę podaną w rejestrze pomniejszoną o jeden.

Arkadiusz Borek


Autorzy: Arkadiusz Borek, Jarosław Suproniuk, Urszula Zachara-Związek

Wpisanie rejestru i przygotowanie do edycji: Arkadiusz Borek
Skolacjonowanie: Jarosław Suproniuk
Korekta tekstów łacińskich: Urszula Zachara-Związek

Czytaj mniej

Rejestr poborowy powiatu kcyńskiego 1565 r.

Czytaj więcej

Źródło: ASK I 4, k. 216v-236

Tytuł: Regestrum districtus Kcinensis contributionis Sacrae Regiae Maiestatis Piotrocoviae de manso possesso cum decima per grossos viginti ac alijs rebus laudatae de villis eiusdem districtus per generosum dominum Nicolaum Mielenski burgrabium terrestrem Gnesnensem quatuor in palatinatu Calissiensi districtuum, Gnesnensis scilicet Pysdrensis, Kcinensis et Naklenensis eiusdem contributionis exactorem. Anno domini millesimo quingentesimo sexagesimo quinto exactae. [Tytuł zajmuje całą kartę 216v, zapisany antykwą, elementami ozdobnymi są inicjał „R” z motywem roślinnym i rysunek podwójnego węzła na dole karty.]

Treść: k. 216v tytuł; k. 217-233 pobór z miast i wsi; k. 233-234 pobór z dóbr opata wągrowieckiego; k. 234-234v wsie szlachty bezkmiecej; k. 235-235v czopowe z miast (nieobjęte edycją); k. 236 podatek od Żydów.

Uniwersał: VL, t. 2, s. 60-64; VC, t. 2, vol. 1, s. 185-190.

Opis: Rejestr spisany został w całości po łacinie, staranną italiką o niewielkim pochyleniu, wszystkie litery są wyraźne i nie ma problemu z ich odczytem. Oprócz pisma głównej ręki w rejestrze znajdują się także późniejsze poprawki i dopiski (wyróżniające się wyblakłym atramentem) innego pisarza – w dopiskach zauważalna jest tendencja do wyginania laseczek wysokich liter (zwłaszcza „l”) i rzadsze łączenia międzyliterowe. Główna ręka jest identyczna z tą, która wpisała rejestr z 1564 r. Ozdobione zostały zapisana pierwsza nazwa miejscowości (Par. Brzeskorzystew), gdzie „P” i „B” wyróżniono motywem roślinnym. Na karcie 236 zapiska: Nicolaus Cawnyczky castrensis Gnesnensis notarius eiusdem Regestrum viceexactor manu sua i podpis. W rejestrze nie występują uszkodzenia czy zanieczyszczenia utrudniające jego odczytanie. Rejestr ma układ tekstowo-tabelaryczny. Miejscowości są uszeregowane w ramach parafii, te zaś mają układ alfabetyczny. Cechą charakterystyczną dla tego rejestru jest numerowanie kart przez pisarza i wymienienie wsi (zamiast listy szlachciców), należących do szlachty bez kmieci. W rejestrze znalazły się też cztery wsie należące do opata wągrowieckiego (Łaziska, Łęgowo, Ochodza i Sienno) oraz miasto Rogowo, które później pojawiają się w rejestrach gnieźnieńskich. W rejestrze odnotowano niewielką liczbę komorników we wsiach, większość z nich płaciła podatek wysokości 6 gr. Na każdej stronie znajduje się podsumowanie zapłaconego podatku. Puste są tylko wpisy dotyczące jednego działu w Izdebnie oraz wsi Polskie Prawo i Danabórz.

Uwagi redakcyjne:W wypadku Łabiszyna i Żnina, gdzie nie oddzielono od siebie komorników i ludzi luźnych, zaznaczono tę sytuację w taki sam sposób jak w wypadku analogicznego zapisu łanów kmiecych i sołtysich, czyli w kolumnie „luzni” wpisano 1, a w „kom_niesprec” liczbę podaną w rejestrze pomniejszoną o jeden.

Arkadiusz Borek


Autorzy: Arkadiusz Borek, Marta Piber-Zbieranowska, Urszula Zachara-Związek

Wpisanie rejestru: Marta Piber-Zbieranowska
Skolacjonowanie i przygotowanie do edycji: Arkadiusz Borek
Korekta tekstów łacińskich: Urszula Zachara-Związek

Czytaj mniej

Rejestr poborowy powiatu kcyńskiego 1576 r.

Czytaj więcej

Źródło: ASK I 12, k. 654-661v

Tytuł: Regestrum contributionum publicarum districtus Kczinensis in ellectione Stephani Regis Warschowiae Anno 1576 laudatarum et conventu Andrzeiowiensi approbatarum per generosum Nicolaum Głoginski pocillatorem et exactorem totius palatinatus Calissensis exactum. [Tytuł znajduje się na górze k. 654, zapisany podobnie jak reszta rejestru italiką.]

Treść: k. 654 tytuł; k. 655-660 pobór z wsi i miast (łanowe), k. 660 wsie szlachty bezkmiecej; k. 660v podatek od Żydów; k. 660v pobór z miast; k. 661 czopowe z miast (nieobjęte edycją).

Uniwersał: VL, t. 2, s. 141; VC, t. 2, vol. 1, s. 343.

Opis: Rejestr został spisany w całości po łacinie italiką, z silnie zaznaczonymi dolnymi częściami, niektórych znaków. W rejestrze da się wyróżnić tylko jedną rękę. Część kart jest uszkodzona u dołu, ale nie utrudnia to odczytu większości informacji źródłowych. Rejestr ten jest jedynym z rejestrów kcyńskich, który ma postać czysto tabelaryczną. Wiąże się to jednak z pewnymi problemami. Podstawowym jest to, że pisarz dysponował dość mało przestrzenią na nanoszenie poprawek, co czasami skutkuje trudnością w odczycie danej cyfry, kiedy została ona poprawiona. Kolejnym jest uogólnienie, niektórych przedmiotów opodatkowania – nie podzielono na kategorię łanów, wiatraków i zagrodników. Nie odnotowywano także właścicieli wsi oraz działów w nich. Wsie są uszeregowane w ramach parafii, te zaś mają układ alfabetyczny. W 13 wpisach pisarz nie odnotował żadnej informacji na temat danych osad. Na każdej stronie znajduje się podsumowanie zawierające najważniejszej opodatkowane kategorie i kwotę zebranego podatku. Na karcie 661v: Mikolai Głoginski reką wlasną oraz pieczęć papierowa z bardzo słabo widocznym herbem, prawdopodobnie Ostoją.

Uwagi redakcyjne: W kilku przypadkach nie zaznaczano, że dana osada jest ośrodkiem parafialnym – co spowodowało, że niektóre parafie znacznie rozrosły się w porównaniu z innymi rejestrami. Jednak zachowana została prawidłowa kolejność wpisywanych miejscowości i na jej podstawie uzupełniono nazwy parafii w nawiasie kwadratowym. Istotna różnica ma także miejsce, w zapsie informacji o opodatkowaniu kół młyńskich, które zostały tutaj umieszczone w kolumnach o nazwach molendinum hereditarium i molendinum annale, a więc jednoznacznie odnoszące się do całych obiektów, jednak zarówno uniwersał (gdzie opodatkowane są koła) jak i porównanie z innymi rejestrami jednoznacznie wskazują, że chodzi o koła. Wyjątkowe jest także nieodnotowywanie sumy szosu przy miastach, w odpowiedniej kolumnie pisarz wstawiał jedynie soszu. To i inne wspomniana problemy spowodowały, że nie dało się tutaj tak jak w innych rejestrach skontrolować poprawności sumy podatku. Stawkę 6 gr. płaconą za wyszynk uzupełniono na podstawie uniwersału.

Arkadiusz Borek


Autorzy: Arkadiusz Borek, Jarosław Suproniuk, Urszula Zachara-Związek

Wpisanie i przygotowanie do edycji:Arkadiusz Borek
Skolacjonowanie: Jarosław Suproniuk
Korekta tekstów łacińskich: Urszula Zachara-Związek

Czytaj mniej

Rejestr poborowy powiatu kcyńskiego 1577 r.

Czytaj więcej

Źródło: ASK I 13, k. 193-214

Tytuł: Regestr dany iego K[rólewskiej] Moszczy w Kole na seijmyku wielkopolskym uchwalony zdobr powiathu kczinskiego przes urodzonego pana Mykolaia Gloginskiego poborcze woijewodztwa kaliskiego. Wybrany Roku 1577mo. [Zapisany italiką na górze k. 193.]

Treść: k. 193 tytuł, 193-210 pobór z wsi i miast (łanowe); k. 210-211 pobór z dóbr opata wągrowieckiego; k 211 spis szlachty bezkmiecej; k. 211 podatek od Żydów; k. 212-213 pobór z miast; k. 213v-214 czopowe z miast (nieobjęte edycją), k. 214. podsumowanie rejestru.

Uniwersał: VL, t. 2, s. 176-181; VC, t. 2, vol. 1, s. 397-403.

Wydanie: ŹD, s. 180-192.

Opis: Rejestr spisany został po polsku z dopiskami i zsumowaniem poszczególnych stron po łacinie. Da się w nim wyróżnić dwie ręce – pierwsza wpisała główną część rejestru, druga późniejsze dopiski, wyróżniające się ciemniejszym atramentem. Pismo pierwszej ręki można określić jako italikę, która nie powoduje większych trudności przy odczycie. W dopiskach drugiej ręki widać silniejsze wpływy pisma postgotyckiego. Są one zdecydowanie trudniejsze w odczycie, pisarz często posługiwał się innymi znakami przy tej samej formule. Zaproponowane rozwiązania, niektórych z jego dopisek są wątpliwe. W rejestrze pojawiają się pewne zanieczyszczenia, ale nie powodują one istotnych problemów z jego odczytem. Rejestr ma układ tekstowo-tabelaryczny. Wsie są uszeregowane w ramach parafii, te zaś mają układ alfabetyczny. W rejestrze odnotowano tylko dwóch komorników na wsiach, płacili oni podatek wysokości 6 gr. Pisarz sporadycznie odnotowywał łany puste, chociaż nie były one opodatkowane. Pisarzowi zdarza się rozpoczynanie danego wpisu przez odnotowanie poszczególnych przedmiotów opodatkowania jednak bez dalszych uzupełnień (liczba, podatek). Niekonsekwentnie pisarz postępował, także z działami w poszczególnych wsiach raz wpisując podatek z nich oddzielenia, a w innych sumując. Na każdej stronie znajduje się podsumowanie zawierające najważniejszej opodatkowane kategorie i kwotę zebranego podatku.

[k. 211] Szlachta od swych pługów.

  • Laskownicki Marcin: 12 gr., zagrodnicy 2 po 2 gr. – 16 gr.
  • Leszczycka: 12 gr., od 2 zagrodników po 2 gr. – 16 gr.
  • Wybranowski: 12 gr. – 12 gr.
  • Rusiecki: 12 gr. – 12 gr.
  • Żarczyński Jan: 12 gr. – 12 gr.
  • Włoszynowski Jędrzej: 12 gr. – 12 gr.

Arkadiusz Borek


Autorzy: Arkadiusz Borek, Marta Piber-Zbieranowska, Urszula Zachara-Związek

Wpisanie rejestru:Marta Piber-Zbieranowska
Skolacjonowanie i przygotowanie do edycji: Arkadiusz Borek
Korekta tekstów łacińskich: Urszula Zachara-Związek

Czytaj mniej

Rejestr poborowy powiatu kcyńskiego 1578 r.

Czytaj więcej

Źródło: ASK I 4, k. 326-353v

Tytuł: Regestr szossowi z miasteczek powiathu kcińskiego przes urodzonego pana Gerzego Dzierzanowskiego poborcę woiewodztwa kaliskiego wibrani. Roku 1578 [Tytuł na górze karty 326, wyróżniony tylko rozmiarem.]; Regestr danyn Iego K[rólewskiej] Mosczi w Warszawie uchwaloney zdobr powyathu kczińskiego przes urodzonego pana Gerzego Dzierzanowskiego poborcę woiewodztwa kaliskiego. Wibrany roku 1578. [Tytuł na górze karty 331, wyróżniony tylko rozmiarem.]

Treść: k. 326-327v pobór z miast; k. 331-352 pobór z wsi i miast (łanowe); k. 352v-353 pobór z dóbr opata wągrowieckiego; k. 353v rejestr szlachty bezkmiecej; k. 353v podatek od Żydów.

Uniwersał: VL, t. 2, s. 191-198; VC, t. 2, vol. 1, s. 421-430.

Opis: Rejestr został spisany w całości po polsku, italiką z pozostałościami gotyckimi przy niektórych znakach. Da się wyróżnić jedną rękę, poprawki nanoszone były na bieżąco i przez tego samego autora. Jego pismo jest rozwlekłe, lekko pochylone, z dość częstymi występowaniem dużych odstępów między literami tego samego wyrazu. Sprawą dyskusyjną może być uznanie innego autorstwa dla rejestru podatków miejskich. Z jednej strony jest widoczna różnica przy sposobie zapisywania skrótu na grosze, w zapisie „h” (w rejestrze podatków miejskich mieści się, z jednym wyjątkiem, w trzech liniach) oraz „g” (różne strony, w które pociągnięto dolną pętelkę), ale duża różnica zachodzi tylko w ich frekwencji, a nie ich zupełnego braku w danej części. Pozostałe litery w obu fragmentach nie wykazuje większych różnic; taka sama jest tendencja do stawiania znaków diakrytycznych nad samogłoskami w nazwach miejscowości. W rejestrze nie występują uszkodzenia czy zanieczyszczenia utrudniające jego odczytanie. Rejestr ma strukturę tekstowo-tabelaryczną. Wsie są uszeregowane w ramach parafii, te zaś mają układ alfabetyczny. Na karcie 330 znajduje się rymowane zdanie: Deus adiuva meam manum, ne scribta in vanum, nad nim mały krzyż, po prawej kwiat (?) w geometrycznym polu, z zaostrzonymi kątami; wyżej dwie pionowe kreski (zapewne znak pisarza), poza nimi wielkimi cyframi data 1578 i wyblakły napis Districtus Kcinensis. Na karcie 353v Jacobus. Układ rejestru jest dość nietypowy, ponieważ rozpoczyna go spis podatków miejskich, zazwyczaj znajdujący się na końcu. Jest to pierwszy rejestr, w którym karczmy zostały opodatkowane na podstawie posiadanej ziemi, a nie jako same obiekty. Tylko dwa wpisy nie zawierają jakichkolwiek informacji. Na każdej stronie znajduje się podsumowanie zapłaconego podatku.

Uwagi redakcyjne: Nie oddano w edycji częstych znaków diakrytycznych nad samogłoskami.

[k. 353v] Szlachta od pługów.

  • Maciej Wybranowski: od pługa 15 gr., od komornika co bydło ma. 8. gr.
  • Anna Zaleska: od pługa 15 gr., zagrodnik jeden 4 gr.
  • Wawrzyniec Słupski: od pługa 15 gr., zagrodnicy dwaj po 4 gr., pusta jedna włóka 10 gr.
  • Marcin Laskownicki: od pługa 15 gr., zagrodnicy dwaj po 4 gr.
  • Jadam Żarczyński: od pługa 15 gr., krawiec 4 gr.
  • Jędrzej Włosinowski: od pługa 15 gr.
  • [Podatek razem:] 4 fl. 14 gr.

Arkadiusz Borek


Autorzy: Arkadiusz Borek, Marta Piber-Zbieranowska, Ursuzla Zachara-Związek

Wpisanie rejestru: Marta Piber-Zbieranowska
Skolacjonowanie i przygotowanie do edycji: Arkadiusz Borek
Korekta tekstów łacińskich: Urszula Zachara-Związek

Czytaj mniej

Rejestr poborowy powiatu kcyńskiego 1579 r.

Czytaj więcej

Źródło: ASK I 4, k. 354-393

Tytuł: Regestr Dani Iego K[rólewskiej] Mosczi w Warszawie uchwalonei z dobr powiatu kczinskiego przes urodzonego Gerzego Dzierzanowskiego poborcę woiewodztwa kaliskiego. Wybraney roku pańskiego 1579. [Zapisany antykwą na górze karty 354.]

Treść: k. 354 tytuł; k. 354-374v pobór z wsi i miast (łanowe); k. 374v-376 pobór z dóbr opata wągrowieckiego; k. 376v rejestr szlachty bezkmiecej; k. 377-378v pobór z miast; k. 380-392 czopowe z miast i wsi (nieobjęte edycją); k. 393 podsumowanie całego rejestru.

Uniwersał: VL, t. 2, s. 191-198; VC, t. 2, vol. 1, s. 421-430.

Wydanie: ŹD, s. 180-194.

Opis: Rejestr spisany został po polsku, z niewielką ilością dopisek łacińskich (formuła vide recognitionem circa szos przy miastach). Da się wyróżnić dwie ręce. Większość podstawowego tekstu rejestru i przynajmniej jedno z późniejszych uzupełnień (k. 360, wyblakły atrament) zostały wpisane staranną italiką z pozostałościami gotyckimi. Pismo jest zbliżone do tego z poprzedniego roku, ale jest zdecydowanie bardziej zwarte. Karty 355-546v, spis podatków miejskich i resztę uzupełnień jest wytworem innej ręki, piszącej również czytelnie, ale stawiającej bardziej pochylone i wydłużone litery. W rejestrze można się kilka razy spotkać z dopisanym później kolejnym właścicielem wsi lub działu. Poniżej rejestru szlacht bezkmiecej znajduje się informacja o podatku od smolarza. W rejestrze nie występują uszkodzenia czy zanieczyszczenia utrudniające jego odczytanie. Ma on strukturę tekstowo-tabelaryczną. Wsie są uszeregowane w ramach parafii, te zaś mają układ alfabetyczny. 6 wpisów nie zawiera żadnych informacji. Na każdej stronie znajduej się podsumowanie zapłaconego podatku.

Uwagi redakcyjne: W wypadku poboru z miast w Chodzieży i Wągrowcu nie podano liczby rzemieślników pospolitego rzemiosła, wpisując tylko zapłaconą sumę podatku. W edycji informację tę oddano w kolumnie „varia”. Z tego w kolumnie „rzemieślnicy liczba” pozostawiono tylko znaną liczbę przedstawicieli innych zawodów – jest to, więc wartość zdecydowanie niższa niż w innych latach. Nie oddano znaków diakrytycznych nad samogłoskami. W miastach, gdy nie podano stawki za wysznk, przyjęto za uniwersałem, że jest to 12 gr.

[k. 376v] Szlachta od pługów.

  • Jędrzej Włoszynowski: od pługa 15 gr.
  • Jan Laszczycki: od pługa 15 gr., zagrodnik co z wymłócku żywie 4 gr., komorniczka co bydła nie ma 2 gr.
  • Wawrzyniec Słupski: od pługa 15 gr., pusty ślad 10 gr., zagrodnicy dwaj co z wymłócku żywie po 4 gr.
  • Jadam Żarczyński: od pługa 15 gr., krawiec 4 gr., zagrodnik co z wymłócku żywią 4 gr.
  • Jan Domasławski: od pługa 15 gr., zagrodnicy dwaj co z wymłócku żywią po 4 gr.
  • Marcin Wybranowski: od pługa 15 gr., komornicka co bydła niema 2 gr.
  • Marcin Laskownicki: od pługa 15 gr., zagrodnicy dwaj co z wymłócku żywią po 4 gr.
  • [Podatku razem:] 5 fl. 5 gr.

Smolnik od jednego pieca złotych dwa, od drugiego złoty jeden, iż co nim nie robił jeno ćwierć roku. Od czterech rzemieślników po 12 gr. – 4 [fl.] 18[gr.]

Arkadiusz Borek


Autorzy: Arkadiusz Borek, Marta Piber-Zbieranowska, Urszula Zachara-Związek

Wpisanie rejestru: Marta Piber-Zbieranowska
Skolacjonowanie i przygotowanie do edycji: Arkadiusz Borek
Korekta tekstów łacińskich: Urszula Zachara-Związek

Czytaj mniej

Rejestr poborowy powiatu kcyńskiego 1581 r.

Czytaj więcej

Źródło: ASK I 4, k. 538-560v

Tytuł: Regestr Dany Iego Krolewski M[os]czi Warszawie Uchwaloni zdobr powiatu kczinskiego. przes urodzonego pana Iadama Iezierskiego. Poborcze Woiewodztwa Kaliskiego. Wibieranei Roku Panskiego 1581. [Wpisany italiką na górze karty 538.]

Treść: k. 538 tytuł; k. 538-555 pobór z wsi i miast (łanowe); k. 555-556 pobór z dóbr opata wągrowieckiego; k. 556 rejestr szlachty bezkmiecej; k. 556v-557v pobór z miast; k. 560v podsumowanie rejestru.

Uniwersał: VL, t. 2, s. 212-219; VC, t. 2, vol. 1, s. 455-463.

Opis: Rejestr został spisany po polsku, jedną ręką, mocno kursywnym pismem, z wyraźnie zaznaczonymi dolnymi fragmentami liter (laseczki „s” i „p” często przebijają się przez niższy wiersz, pętelki „g” i „y” mają duże rozmiary), w dużej ilości występują łączenia międzyliterowe. Mimo tych czynników tekst nie sprawia większych problemów w odczycie. Brak późniejszych dopisek. Nazwy miejscowości zostały wyróżnione italiką. W rejestrze nie występują uszkodzenia czy zanieczyszczenia utrudniające jego odczytanie. Rejestr ma układ tekstowo-tabelaryczny. Wsie są uszeregowane w ramach parafii, te zaś mają układ alfabetyczny. W 8 wpisach pisarz nie odnotował żadnych informacji. Na każdej stronie znajduje się podsumowanie zapłaconego podatku.

Uwagi redakcyjne: W wypadku poboru z miast z Margonina nie podano liczby rzemieślników pospolitego rzemiosła, wpisując tylko zapłaconą sumę podatku. W edycji informację tę oddano w kolumnie „varia”. Z tego w kolumnie „rzemieślnicy liczba” pozostawiono tylko znaną liczbę przedstawicieli innych zawodów.

[k. 556] Szlachta od pługów.

  • Jan Domasławski: od pługa gr. 15, zagrodnicy dwaj po gr. 4 – 23 gr.
  • Wawrzyniec Słupski: od pługa gr. 15, zagrodnicy dwaj po gr. 4, pusty ślad gr. 10 – 1 fl. 3 gr.
  • Jan Słupski: z Rzemieniewic części swojej od pługa gr. 15, zagrodnicy dwaj po gr. 4 – 23 gr.
  • Marcin Laskownicki: od pługa gr. 15, zagrodnicy dwaj po gr. 4 – 23 gr.
  • Maciej Wybranowski: od pługa gr. 15, komornik bydła nie ma gr. 2 – 17 gr.
  • Jędrzej Włoszynowski: od pługa gr. 15 – 15 gr.
  • Jan Leszczycki: od pługa gr. 15, zagrodnik jeden gr. 4 – 19 gr.

Arkadiusz Borek


Autorzy: Arkadiusz Borek, Marta Piber-Zbieranowska, Urszula Zachara-Związek

Wpisanie rejestru: Marta Piber-Zbieranowska
Skolacjonowanie i przygotowanie do edycji: Arkadiusz Borek
Korekta tekstów łacińskich: Urszula Zachara-Związek

Czytaj mniej

Rejestr poborowy powiatu kcyńskiego 1582 r.

Czytaj więcej

Źródło: ASK I 4, k. 577-597v

Tytuł: Regestrum contributionis publicae in conventu generalis Regni Warszawiensis. Anno 1581 laudatae ad annum 1582. [Wpisany antykwą na górze karty 577.]

Treść: k. 577 tytuł; k. 577-593 pobór ze wsi; k. 593v-594 pobór z dóbr opata wągrowieckiego; k. 594v rejestr szlacht bezkmiecej; k. 594v-596 pobór z miast; k. 597v suma podatku z całego powiatu.

Uniwersał: VL, t. 2, s. 212-219; VC, t. 2, vol. 1, s. 455-463.

Opis: Rejestr spisano po łacinie, wyjątkami są tytuł końcowych fragmentów rejestru i kilka zwrotów rozsianych po całym rejestrze. Da się wyróżnić dwie ręce, podstawową i późniejszą (bardziej wyblakły atrament), która naniosła pewną ilość uzupełnień i poprawek (częste przekreślanie i zmiana z portio agri zagrodnicz na hortulani cum agro). Należy jednak zaznaczyć, że obie są dość podobne – używają italiki, stawiają wyraźne i czytelne litery, ale różnią się w ich detalach (np. zupełne inne wygięcie dolnych części laseczek „H”). Jedynie tytuł pierwszego wpisu (Par. Brzeskoristew) został potraktowany szczególnie i zapisany antykwą. W rejestrze nie występują uszkodzenia czy zanieczyszczenia utrudniające jego odczytanie. Rejestr ma strukturę tekstowo-tabelaryczną. Wsie są uszeregowane w ramach parafii, te zaś mają układ alfabetyczny. Warto zwrócić na dyscyplinę w przestrzeganiu układu graficznego przez pisarza oraz stałe używanie skróceń przez suspensję. Wszystkie te cechy wskazują na dążenia autora do zachowania jak największej przejrzystości rejestru przy oszczędności zapisu. W 12 wpisach nie podano żadnych informacji, w 4 odnotowano tylko właścicieli. Na każdej stronie znajduje się podsumowanie zapłaconego podatku.

Uwagi redakcyjne: Nieokreśloną nigdzie w rejestrze stawkę za wyszynk ustalono na podstawie analizy sum podatków na 6 gr.

Szlachta od pługów.

  • Marcin Laskownicki: od pługa gr. 15, hortulani sine agro 2 – 23 gr.
  • Andreas Słupski: z Rzemieniewicz od pługa gr. 15, hortulani sine agro 2 – 23 gr.
  • Joannes Domasławski: od pługa gr. 15, hortulani sine agro 2 – 23 gr.
  • Laurentius Słupski: od pługa gr. 15, hortulani sine agro 2, deserti 1 – 1 fl. 3 gr.
  • Mattia Wybranowski: od pługa gr. 15, komornica bydła niema gr. 2 – 17 gr.
  • Jędrzej Włoszynowski: od pługa gr. 15 – 15 gr.

Arkadiusz Borek


Autorzy: Arkadiusz Borek, Marta Piber-Zbieranowska, Urszual Zachara-Związek

Wpisanie rejestru: Marta Piber-Zbieranowska
Skolacjonowanie i przygotowanie do edycji: Arkadiusz Borek
Korekta tekstów łacińskich: Urszula Zachara-Związek

Czytaj mniej

Rejestr poborowy powiatu kcyńskiego 1583 r.

Czytaj więcej

Źródło: ASK I 4, k. 733-750v

Tytuł: Kczinensis districtus. Anni 1583. [Wpisany humanistyczną kursywą na górze karty 733.]

Treść: k. 733 tytuł: k. 733-747 pobór z wsi; k. 747-748 pobór z dóbr opata wągrowieckiego; k. 748 rejestr szlachciców bez kmieci; k. 748-750v pobór z miast.

Uniwersał: VL, t. 2, s. 212-219; VC, t. 2, vol. 1, s. 455-463.

Opis: Rejestr spisany został w większości po łacinie, jednak w rejestrze podatków miejskich od k. 749 pojawiają się polskie nazwy przedmiotów opodatkowania, mimo tej samej ręki. Rejestr jest tworem jednej ręki, pewne wątpliwości co do atrybucji można odnieść do pojawiających się dopisek relatio videtur i liczby w kolumnach florenów i groszy, ale nie są one dostatecznie obfitym materiałem porównawczym i różnice mogą wynikać z użycia innego narzędzia pisarskiego i atramentu. Spisany został dość starannym pismem mieszanym gotycko-humanistycznym. Wyjątkowo licznie występują różnego rodzaju zdobienia poszczególnych liter. Częste są trójlistne zakończenia, niektórych znaków; występują także inne motywy. W rejestrze nie pojawiają się braki lub zanieczyszczenia, utrudniające jego odczytanie. Rejestr ma układ tekstowo-tabelaryczny, dość starannie zachowywany przez pisarza. Wsie są uszeregowane w ramach parafii, te zaś mają układ alfabetyczny. Na tle innych rejestrów ten wyróżnia się brakiem sum podatku przy wsiach, występują tylko podsumowania poszczególnych przedmiotów opodatkowania w jednej osadzie (braków tych nie uzupełniono w edycji). W źródle policzono sumy jedynie dla miast. W 8 wpisach nie odnotowano żadnych informacji. Na każdej stronie znajduje się podsumowanie zapłaconego podatku.

Uwagi redakcyjne: W rejestrze miasto Szubin zostało odnotowane dwa razy. Po raz pierwszy w spisie wsi i po raz drugi w spisie miast. Pierwszy wpis został przekreślony z adnotacją Ad oppida pertinet scribentes, pertinet inter oppida. Wpisy te są tożsamy, różnią się jedynie tym, że w pierwszym odnotowano właścicieli, a w drugim sumę podatku z całej osady. Oba wpisy uwzględniono w edycji. Z powodu tego zamieszania nie oznaczono Szubina w spisie wsi jako miejscowości parafialnej, brak ten uzupełniono w wydaniu nazwą parafii w nawiasie kwadratowym.

Aratore

  • Laurentius Słupski: od pługa – 15 gr; hortulani sine agro 2 – 8 gr; desertus mansus 1 – 10 gr.
  • Andreas Włoszynowski: od pługa – 15 gr.
  • Matias Wybranowski: od pługa – 15 gr; inquilina sine peccora 1 – 2 gr.
  • Martinus Laskownicki: od pługa – 15 gr; hortulani sine agro 2 – 8 gr.
  • Joannes Domasławski: od pługa – 15 gr; hortulani sine agro 2 – 8 gr.
  • Andreas Słupski: in retentione.
  • Joannes Leszczycki: in retentione.

Arkadiusz Borek


Autorzy: Arkadiusz Borek, Adam Muszyński, Marta Piber-Zbieranowska, Urszula Zachara-Związek

Wpisanie rejestru: Adam Muszyński
Skolacjonowanie:Marta Piber-Zbieranowska
Przygotowanie do edycji: Arkadiusz Borek
Korekta tekstów łacińskich: Urszula Zachara-Związek

Czytaj mniej

Rejestr poborowy powiatu kcyńskiego 1591 r.

Czytaj więcej

Źródło: ASK I 4, k. 774-791v

Tytuł: Districtus Kcinensis 159primi. Succolectore scriptum. [Na górze karty 774, niewyróżniony względem reszty rejestru, wpisany innym atramentem i inną ręką, zapewne dopisany później.]

Treść: k. 774 tytuł; k. 774-787v pobór z wsi; k.788 pobór z dóbr opata wągrowieckiego; k. 788v-791v pobór z miast; k. 791v rejestr szlachty bezkmiecej; k. 791v podsumowanie podatku z całego rejestru.

Uniwersał: VL, t. 2, s. 333-341; VC, t. 2, vol. 2, s. 181-191.

Opis: Rejestr spisany został po polsku, wyjątek stanowi tytuł i rzadko spotykane notatki na marginesach. W całym rejestrze da się wyróżnić jedną rękę, brak nanoszenia poprawek. Sprawą dyskusyjną są późniejszej (inny, obecnie brunatny atrament) sumy szosu z poszczególnych kategorii nieruchomości. Same cyfry arabskie w przypadku obu wpisów wykazują różnice minimalne i są mało obfitym materiałem porównawczym, najbardziej dostrzegalny jest płaski daszek trójki. Rejestr został spisany pismem kursywnym, dość silnie pochylonym, podobnym do tego, którym został spisany rejestr z 1581 r., ale drobniejszym. Nazwy miejscowościom, inaczej niż w innych rejestrach, również zostały spisane kursywą i wyróżniają się jedynie rozmiarem. W rejestrze nie występują uszkodzenia czy zanieczyszczenia utrudniające jego odczytanie. Rejestr ma postać tekstowo-tabelaryczną. Wsie są uszeregowane w ramach parafii, te zaś mają układ alfabetyczny. Inny, w porównaniu ze wcześniejszymi rejestrami jest zapis sumy podatku z wsi opata wągrowieckiego, została ona podliczona dla wszystkich osad razem. Warto również zauważyć, że w świetle stawek opodatkowania z uniwersału w rejestrze występuje duża (w porównaniu ze wcześniejszymi) ilość błędów w sumach podatku. W 14 wpisach nie podano żadnych informacji, w 2 odnotowano tylko właścicieli. Na każdej stronie znajduje się podsumowanie zapłaconego podatku.

Uwagi redakcyjne: Interesującym elementem rejestru jest jego część dotycząca miast, gdzie szos w większości ośrodków został rozpisany na ulice (jedynie Kcynia ma szos zbiorczy). Ten element został ograniczony w wydaniu w postaci arkusza kalkulacyjnego (poza rozpisaniem liczby poszczególnych domów w kolumnie „varia”) i został przedstawiony tabeli poniżej. Niekonsekwentnie pisarz potraktował ośrodki parafialne, dość rzadko odnotowując, że w danej miejscowości znajdował się kościół, zachowując jednak kolejność osad znaną z poprzednich rejestrów, co pozwoliło na uzupełnienie tych braków.

[791v]Aratora Nobilium

  • Janusz: z Laskownicze Mali od pługa gr. 7,5, zagrodnik jeden gr 2 – 9 gr. 9 den.
  • Wawrzyniec Słupski: od pługa gr. 7,5, zagrodnicy dwaj po gr. dwa – 11 gr. 9 den.
  • Jan Domasławski: od pługa gr. 7,5, zagrodnicy dwaj po gr. 2 – 11 gr. 9 den.
  • Leszczycka: od pługa gr. 15 – 15 gr.
  • Maciej Wybranowski: gr. 15 – 15 gr.
  • Jędrzej Włoszynowski: non solvit

Nieruchomości w miastach powiatu kcyńskiego w rejestrze z 1591 r.

Poniższa tabela udostępnia miejskie nazwy toponimiczne z ośrodków powiatu kcyńskiego, wymienione w spisie szosu wraz z liczbą domów poszczególnych kategorii. Prócz przestrzeni, które posiadały własną nazwę, podano również liczbę opodatkowanych nieruchomości na obszarach jej nieposiadających (np. rynki). Nazwy transkrybowano.

MiejscowościNazwaDomy rynkoweDomy uliczneChałupy nędzneDomy uliczne po 3 gr.
Barcin (791v)Gnieźnieńska6
[Rynek]30
Chodzież (791v)[Przedmieście] na górach8
Ratajska20
[Rynek]14
Zamkowa6
Łabiszyn (789v)Bydgoska14
Duńska205
Młynarska42
na polu ku Rynarzewu1
[Rynek]35
Łekno(788v)[Przedmieście]1510
Margonin (788v)[Inne]1410
[Rynek]18
Rynarzewo (790)Kościelna4
Kuźnia (?)6
[Rynek]28
Szubin (791)Bydgoska4
Nakielska5
[Rynek]10
Wągrowiec (790v)Błotna26
Durowskie (przedmieście)12
Gnieźnieńska1713
[Inne]14
Kościelna13
Łaziska (?)22
Łekieńska5
Rogozińska9
[Rynek]30
Stare Miasto22
Żerniki (790)[Inne]316
[Rynek]13
Żnin (789)Ciasna10
Farna13
Mniska222
Ostrów (przedmieście)33
Piskorzewo (przedmieście)56
Poznańska32
[Rynek]37
Sukiennicza18
Swieczka [Szewska]211
Wielga282
Zduńska282

Arkadiusz Borek


Autorzy: Arkadiusz Borek, Marta Piber-Zbieranowska, Uszula Zachara-Związek

Wpisanie rejestru: Marta Piber-Zbieranowska

Skolacjonowanie i przygotowanie do edycji: Arkadiusz Borek

Korekta tekstów łacińskich: Urszula Zachara-Związek

Czytaj mniej

Licencja Creative Commons
Rejestry poborowe województwa kaliskiego w XVI w. autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.